Obiekty tunelowe na trasach ...

Obiekty tunelowe na trasach galicyjskich kolei żelaznych, kolejowe - różne

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Górnictwo i Geoinżynieria
•
Rok 33
•
Zeszyt 3/1
•
2009
Wojciech Preidl
*
OBIEKTY TUNELOWE
NA TRASACH GALICYJSKICH KOLEI ŻELAZNYCH
1. Kolej podbija świat
W roku 1825 uruchomiono w Anglii pierwszą linię kolejową Stockton — Darlington.
W pięć lat później uruchomiono linię kolejową z Menchesteru do Liverpoolu, na której wy-
budowano pierwszy na świecie tunel kolejowy. Linia ta zapoczątkowała burzliwy rozwój
kolei na całym świecie. W 1840 roku długość linii kolejowych przekroczyła 9 tys. km, w roku
1894 łączna długość linii kolejowych wzrosła do 687,5 tys. km, a w roku 1920 łączna dłu-
gość linii kolejowych wynosiła 1200 tys. km.
Odrodzona w 1918 roku Polska odziedziczyła po zaborcach łącznie 15,9 tys. km szla-
ków kolejowych z czego w zaborze austriackim, dawnej Galicji, zostało wybudowanych
4,4 tys. km linii. Gospodarczy i społeczny a nawet kulturotwórczy wpływ kolei na życie kraju
Karol Wątorek scharakteryzował w następujących punktach [14]:
„...
1) wyrównanie płac robotników,
2) zmniejszenie kosztów pośrednictwa handlowego i przemysłowego, spowodowane bez-
pośrednim zetknięciem się wytwórcy z konsumentem,
3) regulacja cen i rozszerzenie się rynków zbytu,
4) powstanie targów światowych, tak ważnych zwłaszcza dla rolnictwa,
5) rozwój wielkich środowisk z powodu łatwości zaopatrywania w środki żywności,
6) podniesienie dobrobytu klas pracujących,
7) oddziaływanie kulturalne, objawiające się wyrównywaniem różnic w mowie i obycza-
jach, w uprzystąpieniu nauki i sztuki, w podniesieniu oświaty i higieny itp.,
8) rozwój i tworzenie nowych gałęzi przemysłu,
*
Wydział Górnictwa i Geologii, Politechnika Śląska, Gliwice
297
 9) rozwój poczt,
10) ogromne zwiększenie możności i środków obrony państwowej przy równoczesnym wzmoc-
nieniu władzy
...”
2.
Rozwój sieci linii kolei żelaznych w Galicji
Królestwo Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwem
Oświęcimia i Zatoru utworzone zostało w wyniku zaboru ziem polskich przez Austrię. Obej-
mowało ziemie południowej Małopolski po Wisłę, Ruś Czerwoną oraz zachodnią część Po-
dola do linii Zbrucza. Granice Królestwa Galicji i Lodomerii ulegały zmianom zaś ostatecz-
ne ukształtowały się dopiero po Kongresie Wiedeńskim w roku 1815. Ziemie te były zali-
czane do najludniejszych, a jednocześnie najbiedniejszych w całej Monarchii Austro-Wę-
gierskiej. Duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych, brak przemysłu, zaniedbane szlaki ko-
munikacyjne sprawiały, że o Galicji mówiono żartobliwie królestwo „golicji i głodomerii”.
Władze centralne w Wiedniu zdawały sobie sprawę z strategicznej roli tych ziem
w przypadku konfliktu zbrojnego z Rosją, a jednocześnie były świadome roli sprawnej ko-
munikacji w procesie integracji ziem monarchii.
Pierwszą parową kolej żelazną na terenie monarchii austriackiej uruchomiono 6 stycz-
nia 1838 roku. Był to odcinek z Floridsdorf pod Wiedniem do Deutsh Wagram. Kaiserlich
konigliche privilegierte Kaiser-Ferdinand-Nordbahn (Cesarsko Królewska uprzywilejowa-
na Kolej Północna Cesarza Ferdynanda, w skrócie KFNB). Systematycznie rozbudowywa-
na, przez Brno, Przerów, Ołomuniec dotarła do Bohumina (Oderberg) w 1847 roku. Dalszy
odcinek z Bohumina do Trzebini (1855 r.), znajdującej się na terytorium Królestwa Galicji
i Lodomerii, poprowadzony był przez terytorium Królestwa Prus. Kolej ta powstała dzięki
inicjatywie barona Salomona Mayera von Rotschilda (1774
1855) bankiera wiedeńskiego
i w swoim założeniu miała połączyć Wiedeń z kopalnią soli w Bochni. W ramach koncesji
KFNB wybudowało również połączenie z Czechowic do Bielska Białej. Dzięki subwencji
Arcyksięcia Albrechta Fryderyka Habsburga (1817–1895) w roku 1878 linię kolejową
z Bielska przedłużono do Żywca. Na odcinku tym wybudowano 268 metrowy tunel. Tunel
ten, choć leży na liniach kolejowych łączących Galicję z pozostałymi ziemiami, jednak ad-
ministracyjnie znajdował się na terenie Śląska Morawskiego, a więc nie może być zalicza-
ny do tuneli galicyjskich, będących przedmiotem artykułu.
Wcześniej bo w roku 1847 uruchomiono Kolej Krakowsko-Górnośląską (Oberschlesische-
-Krakauer Eisenbahn), która połączył Kraków przez Trzebinię z Mysłowicami, gdzie połą-
czyła się z pruską Koleją Górnośląską, a dzięki odnodze do Maczek z rosyjską Koleją War-
szawsko-Wiedeńską. Kolej ta została wybudowana mimo trudności stwarzanych przez wła-
dze centralne we Wiedniu, dzięki inicjatywie senatu miasta Krakowa.
Z Galicją wschodnią Kraków uzyskał połączenie dzięki uruchomionej w roku 1861 li-
nii kolejowej z Krakowa poprzez Bochnię, Tarnów, Dębicę, Jarosław, Przemyśl, Gródek ze
Lwowem. Linia została wybudowana w latach 1856
−
−
1861 przez Kolej Galicyjską im. Ka-
298
rola Ludwika (k.k. priv. Galizische Carl Ludwig-Bahm CLB) pozostającą pod zarządem ks.
Leona Sapiehy (1805-1878) Marszałka Sejmu Galicji i Lodomerii. Kolej Galicyjska im. Ka-
rola Ludwika, ze Lwowa była następnie przedłużona w kierunku wschodnim przez Krasne,
Złoczów do Podwołczysk na granicy z Rosją. Na zachodnim odcinku, w rejonie Krakowa
kolej ta posiadała dwa krótkie połączenia z Wieliczką i z Podłęża do Niepołomic, gdzie
znajdowały się między innymi magazyny soli i drewna dla żup solnych.
Po połączeniu linii Kolei Karola Ludwika z Koleją Krakowsko-Górnośląską i Koleją
Północną Cesarza Ferdynanda Galicja wraz z Lodomerią została skomunikowana z resztą
ziem Cesarstwa Austriackiego.
Doświadczenia Wojny Krymskiej (1853
1855), w której Austria występowała w roli
arbitra oraz przegranej przez Austrię wojny z Prusami (1866), uświadomiły władzom cen-
tralnym we Wiedniu jak ważną rolę odgrywa sprawna komunikacja nie tylko w działaniach
wojennych, ale przede wszystkim w rozwoju gospodarczym i społecznym całego kraju. Dal-
sza rozbudowa linii kolejowych na obszarze Śląska Austriackiego, Górnych Węgier i Ga-
licji była efektem chęci zapewnienia sprawnej i wieloliniowej komunikacji w obrębie tych
ziem, zwłaszcza w przypadku konfliktu zbrojnego. Interesujący jest fakt, że sztabowcy austriac-
cy za potencjalnego nieprzyjaciela, uważali Rosję, z którą Galicja i Lodomeria miała wspólną
granicę na północy i wschodzie a nie Prusy, z którymi nie tak dawno, bo w 1866 roku
Austria przegrała wojnę.
W ramach usprawnienia komunikacji, a przede wszystkim umożliwienia lepszej dyslo-
kacji wojska w rejon ewentualnego teatru działań wojennych, wybudowano następujące li-
nie kolejowe:
−
— w roku 1872
Kolej Koszycko-Bogumińską (k.k. privleigierte Kascha-Oderberg Bahn
(Ks.Od.) z Bogumina przez Cieszyn, Żylinę, Poprad, Preszów do Koszyc;
⎯
—
w roku 1872
⎯
Kolej Dniestrzańska (Dniester Bahn) łączącą Chyrów przez Sambor ze
Stryjem;
—
Kolej Arcyksięcia Albrechta (Erzherzog Albrecht Bahn) ze Stryja przez
Dolinę do Stanisławowa (odcinek kolei Tranwersalnej);
— w roku 1874
w roku 1873
⎯
Pierwszą Wegiersko-Galicyjska Kolej (Erste Ungarisch-Galizische
Eisenbahn) z Michalan przez przełęcz Łupkowską do Zagórza. Linia ta łączyła Buda-
peszt ze Lwowem;
⎯
—
w roku 1876
⎯
Kolej Preszowsko-Tarnowską z Preszowa przez Leluchów do Tarnowa;
— w roku 1884
Kolej Tranwersalna (Galizische Transversalbahn) z Czadcy przez Żywiec,
Nowy Sącz, Jasło, Krosno, Sanok, Zagórz, Chyrów, Sambor, Drohobycz, Stryj, Sta-
nisławów do Husiatynia;
⎯
—
w roku 1888
Kolej Miast Morawsko-Śląskich (Stadtbahn), która połączyła Bielsko
z Cieszynem, w kierunku zachodnim i z Kalwarią Zebrzydowską w kierunku wschodnim;
⎯
—
w roku 1904
⎯
kolej lokalną Kralovany, Sucha Góra do Nowego Targu;
—
w roku 1905
⎯
kolej z Użharodu przez Sianki do Samboru.
299
W ten sposób na terenie Galicji i Lodomeri oraz Górnych Węgier wybudowano trzy
niezależne linie kolejowe o przebiegu równoleżnikowym z zachodu na wschód, które połą-
czone zostały liniami o przebiegu południkowym z południa na północ, które przecinają grzbiet
Karpat w: Zwardoniu, Suchej Górze, Leluchowie, na prz. Łupkowskiej, na prz. Użockiej,
na prz. Beskid i w Woronience (prz. Jabłonicka). [3, 4, 9–11, 13].
Schemat linii kolejowych w Galicji, Lodomerii i Górnych Węgrzech przedstawiono na
rysunku 1.
Rys. 1.
Mapa linii kolejowych w Galicji [13]
Ponieważ mapa połączeń kolejowych na terenie Galicji i Lodomerii (rys. 1) została
wydana pomiędzy rokiem 1892 a 1895 nie zaznaczono na niej linii kolejowych wybudowa-
nych po roku 1892 w tym między innymi bardzo ważnego połączenia przez przełęcz Użocką
w Bieszczadach.
3.
Tunele kolejowe na terenie Galicji
„...
Koleje, zbudowane na obszarze ziem Polskich, nie przedstawiają się zbyt interesu-
jąco pod względem technicznym, gdyż trasowanie w terenie płaskim nie nastręcza trud-
ności. Wyjątek stanowią koleje karpackie, których budowę należy zaliczyć do trudniejszych,
chociaż o takich trudnościach, jakie przedstawiała budowa kolei alpejskich, nie można
mówić. Koleje karpackie należą co do swego charakteru do kolei podgórskich
...” [14].
300
 To stwierdzenie K. Wątorka nie jest do końca słuszne, ponieważ na bardzo wielu li-
niach aby pokonać przeszkody terenowe, zaistniała konieczność rozwinięcia trasy. Zbyt
ciasne i strome doliny nie pozwalały na dowolne tyczenie tras kolei. Budowniczowie mu-
sieli często prowadzić linie w skrajnie trudnych warunkach terenowych. Zwłaszcza w przy-
padku linii na terenie Beskidu Wschodniego, Gorgan i Czarnohory.
Na terenie Galicji i Lodomerii tunele wybudowano przede wszystkim w ramach budo-
wy kolei Transwersalnej i linii z nią związanych, która przecinała grzbiet Karpat. Na liniach
Galicji i Lodomerii w XIX i na początku XX wieku wybudowano następujące linie kole-
jowe, na których budowniczowie tycząc trasę byli zmuszeni do wydrążenia tuneli.
W roku 1874 została oddana do użytku linia kolejowa z Zagórza przez prz. Łupkow-
ską do Medzilaborce (Mezőlaborc), a dalej do Michalan (Mihalyi) gdzie łączyła się z koleją
Koszycko-Bogumińską. Na jej trasie wydrążono tylko jeden tunel pod prz. Łupkowską o dłu-
gości 642 m (rys. 2).
Rys. 2.
Portal tunelu od strony Łupkowa, 2004 r. [15]
Historia budowy tego tunelu została bardzo dokładnie opisana w książce Rudolfa
Gunescha „Lupkower Tunnel der Ersten ungarisch
⎯
galizischen Eisenbahan” wydanej we
Wiedniu w roku 1878 [2].
W roku 1876 oddano do użytku Kolej Preszowsko-Tarnowską z Preszowa (slov. Prešov,
węg. Eperjes) przez Leluchów, Żegiestów, Piwniczną, Nowy Sącz, Grybów, Ciężkowice do
Tarnowa, gdzie łączyła się z Koleją Galicyjską im Karola Ludwika. Na trasie tej kolei wy-
drążono dwa tunele w miejscowości Kamionka Wielka i pomiędzy stacjami Żegiestów Zdrój
i Andrzejówka.
301
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

happyhour.opx.pl