Odbiorniki RETRO

Odbiorniki RETRO, Książki, polskie, elektronika audio i radioelektrotechnika, Stare radia - odbiorniki retro

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
K U R S
Odbiorniki radiowe retro
Regeneracja, uruchamianie i strojenie, część 22
Dobieranie lamp zastępczych we wzmacniaczu
napięciowym, wzmacniaczu mocy i zasilaczu
Stopnie wzmacniające sygnały małej częstotliwości we
wzmacniaczu napięciowym można podzielić na oporowe, dławikowe
i transformatorowe. Wzmacniacze dławikowe i transformatorowe
małej częstotliwości często występowały w starszych odbiornikach
reakcyjnych. Problematyka budowy wzmacniaczy małej częstotliwości
jest szczegółowo omówiona w literaturze. Autor chciałby zwrócić
uwagę na obwody pomocnicze, takie jak: regulacji barwy
tonu, ujemnego sprzężenia zwrotnego, które występują w tych
wzmacniaczach.
Mogą one powodować wzbudza-
nie się wzmacniacza po zastoso-
waniu lamp zastępczych z powodu
lepszych parametrów nowej lampy.
Dobierając lampy zastępcze należy
mieć na uwadze, że wzmacniacz
napięciowy i wzmacniacz mocy
muszą spełniać dość rygorystyczne
wymagania. Dotyczą one wszelkiego
rodzaju zakłóceń i szumów.
Zniekształcenia liniowe zależą od
zastosowanego układu i nie mamy
na nie większego wpływu. Nato-
miast bardzo dokuczliwe zniekształ-
cenia nieliniowe zależą od wybrane-
go punktu pracy. Wstawiona nowsza
lampa w miejsce starszej nie będzie
miała identycznego punktu pracy jak
lampa oryginalna. Pasmo przenoszo-
ne przez wzmacniacz powinno być
możliwie szerokie, ale nie powinno
się dążyć do jego nadmiernego roz-
szerzania, ponieważ wzrosną szumy
i zwiększy się ryzyko wzbudzania
się wzmacniacza.
Asortyment lamp zastępczych,
jakie można stosować we wzmac-
niaczach napięciowych małej czę-
stotliwości, jest wyjątkowo liczny.
Mogą być stosowane wszelkiego ro-
dzaju triody (napięciowe pojedyncze
i podwójne) oraz pentody napięcio-
we i regulacyjne.
W starszych typach odbiorników
bateryjnych i popularnych (tzw. lu-
dowych) stosowano wzmacniacze
m.cz. dławikowe i transformatoro-
we zbudowane na triodach. Przy
doborze lamp zastępczych należy
zwrócić uwagę na parametry lamp.
Pracujące w tych odbiornikach trio-
dy charakteryzowały się małą opor-
nością wewnętrzną i małym współ-
czynnikiem amplifikacji. Odpowied-
nimi lampami do tych odbiorni-
ków mogą być podwójne triody
serii oktalowej (produkcji rosyjskiej
np. 6H5C, 6H8), albo np. podwój-
na trioda serii nowalowej ECC82.
Można również zastosować pentodę
EF96 w układzie triody. Stosowanie
pentod jest nie celowe, ponieważ
należałoby je bocznikować kosztem
ogólnego wzmocnienia, ze względu
na dużą oporność wewnętrzną.
Jako lampy zastępcze dla lamp:
ABC1, EBC3, EBC11 można zasto-
sować duodiodę–triodę produkcji
rosyjskiej 6
Г
2, 6
Г
7 oraz lampą EB-
C80. Natomiast za duodiodę–pen-
todę regulacyjną, pracującą we
wzmacniaczu napięciowym typu
EBF2, EBF11, można zastosować
również duodiodę– pentodę regula-
cyjną produkcji rosyjskiej 6
Б
8 oraz
duodiodę – pentodę EBF89. W od-
biornikach niemieckich oraz pro-
dukcji polskiej z lat czterdziestych
(AGA, Syrena, Stolica) w układzie
wzmacniacza napięciowego pracowa-
ły pentody regulacyjne EF11 i EF22.
Punkt pracy dla pentod regulacyj-
nych, pracujących we wzmacniaczu
m.cz. musi być wybrany na pro-
stoliniowym odcinku charakterysty-
ki, zwykle za pomocą tak zwanego
sztywnego minusa, żeby w pełni
wykorzystać możliwości lampy. Nie
zaleca się zamiany pentod na trio-
dy jako lampy zastępcze, ponieważ
triody mają mniejsze wzmocnie-
nie od pentod i mogą być trudno-
ści z odpowiednim wysterowaniem
wzmacniacza mocy.
W odbiornikach reakcyjnych pro-
dukowanych w drugiej połowie lat
trzydziestych stosowano popularne
pentody napięciowe typu AF7, EF7,
CF7. Można je z powodzeniem za-
stąpić pentodą napięciową produkcji
rosyjskiej 6
Ж
7. Pentodę napięciową
EF12 można zastąpić pentodą 6
Ж
8.
W byłym ZSRR wyprodukowano se-
rię pentod napięciowych (począw-
szy od typu 6
Ж
1), które mogą być
z powodzeniem stosowane jako lam-
py zastępcze, gdyż są stosunkowo
łatwo dostępne.
We wzmacniaczach mocy od-
biorników wysokiej klasy stosowano
często wzmacniacze przeciwsobne.
W pozostałych odbiornikach stoso-
wano pojedyncze pentody mocy
(np. AL4, EL3, EL11, EL12), a w po-
pularnych odbiornikach lampy po-
dwójne: trioda napięciowa i pento-
da mocy w jednej bańce (VCL11,
ECL11, ECL82, ECL86). Przebojową
lampą była trioda mocy AD1, która
była stosowana również w układzie
przeciwsobnym, ale niestety nie po-
siada europejskiego odpowiednika.
Dobranie lampy zastępczej do takie-
go wzmacniacza wymaga wymiany
transformatora głośnikowego.
Warunkiem uzyskania maksy-
malnej mocy wyjściowej przy mi-
nimalnych zniekształceniach jest
dopasowanie oporności głośnika
do oporności wyjściowej (obcią-
żenia) lampy. Do tego celu słu-
ży transformator głośnikowy o od-
powiedniej przekładni uzwojeń.
W
tab. 7
zestawiono optymalne
oporności obciążenia dla pentod
mocy starszych typów, a w
tab. 8
Elektronika Praktyczna 5/2007
77
K U R S
Tab. 7. Optymalne oporności obciążenia R
o
dla lamp starszej generacji
Typ lampy
AZ 11) oraz serii nowalowej E (EZ
80, EZ 81). Stosunkowo łatwo są
również dostępne lampy prostow-
nicze produkcji rosyjskiej o niety-
powym napięciu żarzenia 5V (np.
5
Ц
4C).
Najtrudniejszy może być zakup
lamp prostowniczych starszej ge-
neracji, które pracowały w odbior-
nikach wysokiej klasy (1561, RGN
2004, RGN 2504). Prąd anodowy
pobierany z zasilacza przekraczał
niekiedy wartość ponad 120 mA.
Można je zastąpić lampami AZ 4,
AZ 12, AZ 50, EZ 4, EZ 12. Rów-
nież bardzo trudno jest kupić lam-
py prostownicze serii C (jednokie-
runkowa CY 1, dwukierunkowa CY
2) oraz serii V (jednokierunkowe
VY 1, VY 2). Lampa prostowni-
cza VY 2 była stosowana w bardzo
popularnym odbiorniku DKE 1938
produkcji niemieckiej.
W większości dostępnych odbior-
ników, wyposażonych w lampy serii
A, E, całkowity prąd anodowy po-
bierany przez lampy nie przekra-
czał 100 mA i w zasilaczach tych
odbiorników powszechnie stosowa-
na była lampa prostownicza dwu-
kierunkowa AZ 1.
Lampy serii U były stosowane
w popularnych w Polsce odbiorni-
kach Talizman (produkcji czeskiej)
oraz Pionier rodzimej produkcji.
Stosowane były w nich lampy pro-
stownicze jednokierunkowe typu
UY1N, które były produkowane
w kraju. Są to jedyne, stosunkowo
łatwo dostępne na aukcjach interne-
towych lampy z serii lamp uniwer-
salnych szeregowo żarzonych.
Problem zamiany lamp prostow-
niczych występuje najczęściej, gdy
mamy do czynienia z odbiornika-
mi wyposażonymi w lampy serii C,
V, których produkcję zakończono
w 1945 r. W pozostałych przypad-
kach zamiana lampy jest znacznie
łatwiejsza. Lampy prostownicze jed-
nokierunkowe można zastępować
prostownikiem selenowym, a lampy
prostownicze dwukierunkowe most-
kiem prostowniczym. W lampowych
odbiornikach produkowanych w la-
tach sześćdziesiątych stosowano
często prostowniki selenowe typu
SPS–5B–250–100 lub SPB–6B–250–
–100 w układzie mostkowym. Pro-
blematyka zamiany lamp VY2 i CY2
na prostowniki selenowe i przeco-
kołowywania lamp prostowniczych
jest omówiona w jednym z numerów
pisma Radioamator [4].
Oporność
obciążenia [k
V
]
Oporność
obciążenia [k
V
]
Typ lampy
RES 164
10
RENS 1823d
10
RES 174d
6
E 443H
7
RE 304
5,2
B 409
12
RES 364
15
B 443
22
RE 604
3,5
RENS 1384
8
RES 964
7
C 443
15
RES 1374d
16
RES 374
15
dla pozostałych typów lamp głośni-
kowych.
Po wybraniu lampy zastępczej,
która spełnia wymagania dotyczące
dopasowania oporności obciążenia,
należy jej moc porównać z mo-
cą wyjściową lampy oryginalnej.
Jej moc wyjściowa nie może być
mniejsza od mocy lampy oryginal-
nej. Prąd anodowy lampy zastępczej
nie może być większy od prądu
anodowego lampy oryginalnej, po-
nieważ wtedy ulegnie uszkodzeniu
transformator głośnikowy. Transfor-
matorowy obwód wyjściowy był naj-
częściej stosowany, gdyż, zapewniał
najmniejsze zniekształcenia. Przy
wyjściu transformatorowym używa-
ne były głośniki dynamiczne nisko-
omowe (3…15 V), natomiast obwód
wyjściowy bezpośredni był stosowa-
ny dla głośników wysokoomowych.
Był on stosowany w odbiornikach
najniższej klasy (np. odbiornik DKE
1938 produkcji niemieckiej i wiele
innych).
W odbiornikach wyższej klasy,
z lampami mocy w układzie poje-
dynczym i przeciwsobnym, dołącza-
ne były zespoły głośników o róż-
nych zakresach przenoszenia pasma.
Należy pamiętać, że nie należy
włączać odbiornika bez sprawdze-
nia jego prawidłowych połączeń we
wzmacniaczu mocy. Wszelkie nie-
prawidłowości mogą prowadzić do
zniszczenia końcowych lamp mocy.
Jest pewna grupa lamp, która
w zależności od punktu pracy (na-
pięcie anodowe, napięcie na siat-
ce pierwszej) może pracować przy
różnych opornościach obciążenia.
Do tej grupy należą między innymi
lampy: ECL83, EL85, EL86, PCL86,
EL84, UL84. W tab. 8 oznaczono je
dodatkowo gwiazdką. Wartość re-
zystancji obciążenia jest uzależnio-
na od wartości napięcia anodowe-
go i wartości rezystancji opornika
w katodzie. W katalogu podane są
szczegółowe dane dotyczące punktu
pracy lampy dla wybranej oporno-
ści obciążenia.
Dla lamp zamieszczonych
w tab. 7 i 8 w przypadku pracy
w układach przeciwsobnych należy
dobrać inne oporności obciążenia
i są one oznaczane w katalogu jako
R
aa
.
Tab. 8. Optymalne oporności
obciążenia R
o
dla popularnych typów
lamp głośnikowych
Oporność
Obciążenia
[k
V
]
Typ lampy
CL6, CBL6, 25L6, EL86
*
, PL84
*
,
UL84
*
2
AD1
2,3
6L6, 6П3, EL86
*
, PL84
*
,UL84
*
2,5
EL34, ECL84, PCL84
3,0
AL5, EL5, EL6, EL12, UBL21
3,5
CL4, CBL1, UCL11
4,5
PCL86
*
4,7
6V6, PL83, EL83
5,0
EL84
*
5,2
Dobieranie lamp zastępczych
w zasilaczu sieciowym
Począwszy od połowy lat trzy-
dziestych, kiedy co kilka lat wpro-
wadzano nową serię lamp (A, C, E,
U, V), wraz z lampami odbiorczymi
powstawały nowe lampy prostowni-
cze, gdyż coraz więcej odbiorników
było zasilanych z sieci energetycz-
nej. Dotyczyło to przede wszystkim
lamp żarzonych w układzie szerego-
wym (seria C, U, V).
Do dzisiaj pozostało z tamtych
lat najwięcej lamp serii A (AZ 1,
ECL83
*
5,5
ECL82, UCL82, PCL82, PCL86
*
5,6
AL1, AL4, EL3,
EL11,ECL11,EBL21, E80L, EL86,
6П9, ECL86
*,
EL84
*
7,0
ECL83
*
7,5
AL2, VL1
8,0
VL4, EL85
*
9,0
KL2, ECL86
*
10
ECL80, EL85
*6
11
E81L
15
VCL11
17
78
Elektronika Praktyczna 5/2007
 K U R S
Elektronika Praktyczna 5/2007
79
K U R S
Zastępowanie lamp prostowni-
czych diodami półprzewodnikowymi
jest w przypadku odbiorników star-
szych typów, wyposażonych w trans-
formator sieciowy trochę ryzykowne.
Transformator sieciowy w odbior-
niku, który przeleżał nieużywany
przez kilkadziesiąt lat w nieznanych
warunkach może mieć (w wyniku
złego przechowywania) nadwyrężo-
ną izolację między uzwojeniami. Po
włączeniu odbiornika do sieci, za-
nim lampy uzyskają zdolność emisji
i popłynie przez nie prąd anodowy,
na zaciskach transformatora pojawi
się znacznie wcześniej zbyt wyso-
kie napięcie, z powodu braku spad-
ku napięcia od płynącego prądu.
W takim przypadku podczas ko-
lejnego włączania odbiornika, na
przykład przy uruchamianiu, może
dojść do przebicia izolacji i trwałe-
go uszkodzenia transformatora. Dla-
tego nie polecam stosowania diod
półprzewodnikowych w układzie
prostowniczym w starych odbiorni-
kach. Rezystancja prostownika sele-
nowego jest mniejsza od rezystancji
wewnętrznej lampy prostowniczej,
ale jest zdecydowanie większa od
rezystancji diod półprzewodniko-
wych.
Mieczysław Laskowski
niki. Lampa w stopniu końcowym
wzmacniacza. Radioamator nr 8/
1953 r.
3. Przecokołowywanie lamp głośniko-
wych. Radioamator nr 1/1952 r.
4. Przecokołowywanie lamp prostow-
niczych. Radioamator nr 3/1952 r.
5. Przecokołowywanie lamp. Optyczne
wskaźniki dostrojenia (oka magicz-
ne). Radioamator nr 3/1952 r.
6. Zieliński. W. Jak usprawnić układ
detekcyjny w urządzeniach radiood-
biorczych. Radioamator nr 5/1959 r.
7. A.S. Parametry pentody pracują-
cej jako trioda. Radioamator nr
9/1959 r.
8. Borowski H. Zasilacze. Wydawnic-
twa Komunikacyjne. 1957 r.
Zalecana literatura uzupełniająca
1. Rajewski M. Uczmy się radiotech-
niki. Wyznaczanie punktu pracy
wzmacniacza oporowego. Radio-
amator nr 7/1952 r.
2. Rajewski M. Uczmy się radiotech-
80
Elektronika Praktyczna 5/2007
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

happyhour.opx.pl