oc42-1

oc42-1, PONAD 12 000 podręczniki, speleologia speleofobia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
S
ZMYTKIE
R. 2005:
Jaskinie granitowe w polskich Karkonoszach. – Opera Corcontica, 42: 5–15.
Jaskinie granitowe w polskich Karkonoszach
Granite caves in the Polish part of the Giant Mountains
Robert Szmytkie
Instytut Geograii i Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Wrocławski,
Plac Uniwersytecki 1, 50-137 Wrocław, rszmytkie@interia.pl
Na terenie polskich Karkonoszy zostało dotychczas zinwentaryzowanych 14 jaskiń
granitowych, które zwykle mają charakter niewielkich schronisk o prostym rozplanowaniu.
Największymi jaskiniami są: Dziurawy Kamień (19,5 m długości), Jaskinia pod
Kociołkami (12,0 m) oraz Schronisko na Pęknięciu (10,5 m). Wszystkie jaskinie polskich
Karkonoszy wykształciły się w granitach porirowatych średnioziarnistych. Wśród jaskiń
występujących w polskich Karkonoszach można wyróżnić nisze podskalne, jaskinie
szczelinowe, jaskinie szczelinowo-zawaliskowe oraz jaskinie rumowiskowe
14 granite caves have been described in the Polish part of the Giant Mountains (Karkonosze
in Polish), which usually have a character of short passages or niches with straight layout.
The longest caves are: Dziurawy Kamień (19.5 m), Jaskinia pod Kociołkami (12 m) and
Schronisko na Pęknięciu (10.5 m). All caves located in the Polish Giant Mountains have
evolved in medium-grained porphyritic granites. Four morphogenetic types of granite
caves occur in the Polish part of the Giant Mountains: rockwall niches, issure caves,
issure-collapse caves and boulder caves.
Słowa kluczowe:
jaskinie granitowe, pseudokras, formy granitowe, Karkonosze
Keywords:
granite caves, pseudokarst, forms in granite, Giant Mountains
WPROWADZENIE
Jaskinie występujące w granitach masywu karkonosko-izerskiego, obok jaskiń wykształconych
w piaskowcach, należą do najpowszechniej spotkanych form jaskiń pseudokrasowych w Sudetach.
Jaskinie spotykane są również w wielu innych masywach granitowych świata położonych w różnych
strefach klimatycznych (T
WIDALE
1982).
Jaskinie granitowe, mimo zwykle niewielkich rozmiarów, są dość zróżnicowane zarówno pod
względem morfologii, jak i czynników warunkujących ich powstanie. Mogą one przybierać postać
rozszerzonych szczelin, nieregularnych komór lub płytkich nisz (V
ÍTEK
1978, 1981, S
TRIEBEL
1995,
1999, M
IGOŃ
2000), a czasem nawet złożonych systemów jaskiniowych o długości kilkuset metrów
(T
WIDALE
1982).
Na terenie czeskich Karkonoszy znane są dwie jaskinie granitowe: Krakonošova klenotnice
i Lomená jeskyně położone w Labským dole (P
ILOUS
1993), natomiast w polskich Karkonoszach,
w dużym stopniu zbudowanych ze skał granitowych, w różnych źródłach wymienianych było
dotychczas około dziesięciu jaskiń.
5
Niniejsza praca stanowi podsumowanie prac terenowych prowadzonych przez autora na
terenie polskich Karkonoszy w latach 2003–2004, w wyniku których zinwentaryzowanych zostało
14 jaskiń granitowych. Inwentaryzacja obejmowała wykonanie planu w skali 1 : 100 oraz opisu
inwentarzowego każdej z jaskiń w nawiązaniu do przyjętych w Polsce zasad inwentaryzacji jaskiń
(Instrukcja… 1994).
Jednocześnie na podstawie zebranych danych została podjęta próba określenia cech
rozmieszczenia jaskiń granitowych w nawiązaniu do rzeźby terenu i budowy geologicznej masywu,
a także głównych czynników warunkujących ich powstanie. Jednocześnie została dokonana
klasyikacja morfogenetyczna jaskiń występujących w polskich Karkonoszach.
HISTORIA POZNANIA JASKIŃ W POLSKICH KARKONOSZACH
Jaskinie granitowe występujące w polskich Karkonoszach znane były miejscowej ludności już od dość
dawna. Zainteresowanie nimi wzrosło zapewne wraz z powstaniem pierwszych szlaków turystycznych
w XVIII w. Pierwsze pisemne wzmianki o Dziurawym Kamieniu, położonym przy popularnym w tym
okresie szlaku do ruin Zamku Chojnik, pochodzą już z początku XIX w. (H
OSER
1803).
W końcu XIX w. po śląskiej stronie Karkonoszy znanych było co najmniej kilka jaskiń
granitowych, które często uchodziły za duże atrakcje turystyczne. W przewodnikach turystycznych
z tego okresu wymieniane były bowiem: Dziurawy Kamień i Zbójecka Grota na Chojniku (M
OSCH
1858, M
EYERS
... 1904) czy Pieczara nad Kaczą (M
OSCH
1858).
Z początku XX w. pochodzą pierwsze prace o charakterze naukowym dotyczące jaskiń
granitowych położonych w śląskiej części masywu karkonosko-izerskiego, w których zostały
opisane m.in.: Dziurawy Kamień (G
ÜRICH
1914, B
ERG
1923) oraz Koleba koło Borowic (G
ÜRICH
1914, D
ITTRICH
1936).
Ponadto w swej pracy G. Berg podzielił jaskinie granitowe na: jaskinie szczelinowe, powstałe
w wyniku poszerzenia istniejących spękań przez erozję bądź ich otwieranie wskutek ruchów
masowych na stoku (np. Dziurawy Kamień) oraz jaskinie rumowiskowe.
Niestety w okresie powojennym wiele osobliwości przyrodniczych, w tym także jaskiń
granitowych, położonych w śląskiej części Karkonoszy uległo zapomnieniu. Mimo to w pierwszym
inwentarzu jaskiń Polski (K
OWALSKI
1954) zostały opisane dwie jaskinie granitowe położone
w Karkonoszach (Dziurawy Kamień i Zbójecka Grota na Chojniku).
Z kolei T. S
TEĆ
(1965) w swym przewodniku po Sudetach Zachodnich opisał cztery jaskinie
występujące w polskich Karkonoszach: Dziurawy Kamień i Zbójecką Grotę na Chojniku oraz
Pieczarę nad Kaczą i Dziurawą Skałę w dolinie Podgórnej, a także wymienił wiele mniejszych próżni
podskalnych, w tym dwie na stokach Drewniaka.
Zainteresowanie jaskiniami granitowymi na terenie masywu karkonosko-izerskiego wzrosło
ponownie pod koniec XX w. Z tego okresu pochodzą jednak głównie opisy jaskiń znanych już
od dawna, jak np. Dziurawy Kamień, Zbójecka Grota (S
TAFFA
1993, P
ULINA
1996, M
IGOŃ
2000),
Dziurawa Skała, Pieczara nad Kaczą i Koleba koło Borowic (S
TAFFA
1993).
W pracy P. Migonia została ponadto dokonana klasyikacja jaskiń granitowych występujących
na terenie polskiej części masywu karkonosko-izerskiego, które podzielono na: jaskinie szczelinowe
(np. Dziurawy Kamień), szczelinowo-rumowiskowe i rumowiskowe oraz nisze podskalne (np.
Zbójecka Grota).
W ostatnich kilku latach z inicjatywy klubu jaskiniowego z Wałbrzycha w polskich Karkonoszach
zostało zinwentaryzowanych kilka nowych jaskiń granitowych położonych w dolinie Kamiennej,
jak np. Schronisko na Pęknięciu, Schronisko Dziobate, Schronisko Płaskie i Schronisko Półkoliste
(Wojtoń 2003) czy Schronisko Pętelka.
6
JASKINIE GRANITOWE POLSKICH KARKONOSZY
DZIURAWY KAMIEŃ (HOHLE STEIN BEIM KYNAST)
Jaskinia położona jest w dolnej części masywu Zbójeckich Skał (530 m n.p.m.), na
północno-zachodnim stoku Chojnika (627 m n.p.m.). Ma ona postać długiego i wąskiego tunelu
podskalnego o prostym przebiegu, powstałego w wyniku odspojenia się części masywu wzdłuż
szczeliny pionowej o przebiegu NNW-SSE. Jaskinia ma 19,5 m długości i kończy się wysokim na
4,0 m kominem wyprowadzającym na powierzchnię. Korytarz jaskini ma 0,6–1,0 m szerokości i ok.
2,0 m wysokości, a jego sklepienie stanowi płyta granitowa lekko nachylona zgodnie z kierunkiem
spadku stoku. Od dolnego otworu korytarz wznosi się stromo do góry, pokonując przy tym kilka
stopni skalnych (deniwelacja wewnątrz jaskini wynosi ok. 5,0 m). W przebiegu korytarza widoczne
są szczelinki boczne, którymi do wnętrza dociera światło, mimo tego jaskinia jest dość mroczna.
Ryc. 1.
Dziurawy Kamień
1. przebieg korytarza
2. przekrój poprzeczny korytarza
3. otwór wejściowy
4. blok lub głaz
5. próg skalny
6. murek z kamienia
7. kierunek spadku korytarza
8. zwietrzelina piaszczysto-żwirowa
9. zwietrzelina piaszczysto-ilasta
10. gruz granitowy
Fig. 1.
Hollowed Stone
1. course of passage
2. cross-section of the corridor
3. entrance
4. block or boulder
5. rock step
6. stone wall
7. direction of surgace inclination
8. sandy-gravelly material
9. sandy-clayey material
10. granite grus
ZBÓJECKA GROTA
Schronisko położone jest w górnej części masywu Zbójeckich Skał (550 m n.p.m.), na
północno-zachodnim stoku Chojnika (627 m n.p.m.). Ma ono charakter sporej niszy podskalnej
o półkolistym kształcie i szerokim otworze wejściowym, która powstała w wyniku poszerzenia
szczeliny horyzontalnej. Schronisko ma 7,0 m długości i 7,5 m szerokości, a jego wysokość przy
wejściu sięga 1,5–1,7 m, natomiast we wnętrzu nie przekracza 1,0 m. W stropie jaskini odsłania się
silnie zwietrzała żyła pegmatytu. Dno jaskini stanowi płaska płyta granitowa, miejscami wyścielona
cienką warstwą zwietrzeliny. Jaskinia jest dość widna i przewiewna.
7
Ryc. 2.
Zbójecka Grota.
Fig. 2
. Robbers’ Grotto.
DZIURAWA SKAŁA
Jaskinia położona jest na prawym
brzegu Podgórnej w górnej części
masywu Dziurawej Skały (470 m
n.p.m.), który ma charakter silnie
spękanego muru skalnego, opadającego
w kierunku potoku. Jaskinia ma postać
długiego na 8,5 m tunelu podskalnego o
przebiegu NW-SE, sklepionego kilkoma
blokami skalnymi. Korytarz jaskini ma dość nierówny przebieg, a jego dno opada w kierunku potoku
(deniwelacja wewnątrz jaskini wynosi 3,5 m). Wysokość jaskini sięga od 1,7 m w górnej części
do 3,0 m przy dolnym otworze, natomiast jej szerokość dochodzi do 1,8 m. W środkowej części
korytarz wyraźnie się przewęża. Jaskinia kończy się urwiskiem skalnym o wysokości kilku metrów.
W stropie znajduje się kilka okien skalnych, dzięki
czemu jaskinia jest widna i przewiewna. Dno
jaskini jest bardzo nierówne. W dnie zwietrzelina
granitowa i kilka głazów.
Ryc. 3.
Dziurawa Skała.
Fig. 3.
Hollowed Rock.
PIECZARA NAD KACZĄ (HOHLE TUMP)
Schronisko położone jest na lewym
zboczu doliny Kaczej, w pobliżu jej ujścia do
Podgórnej (440 m n.p.m.), w połowie wysokości
kilkumetrowej ścianki skalnej. Ma ono postać
płytkiej niszy podskalnej o półkolistym kształcie i szerokim otworze wejściowym, której sklepienie
stanowi okap skalny. Schronisko ma 5,5 m szerokości, do 2,5 m wysokości, natomiast jego głębokość
dochodzi do 2,5 m. Wewnątrz znajduje się kilka wąskich półek
skalnych, które nawiązują do powierzchni spękań. Ściany jaskini
zbudowane są z granitów porirowatych, gruboziarnistych pegma-
tytów oraz żył aplitowych o zróżnicowanej odporności i stopniu
zwietrzenia. Dno jaskini stanowi płaska płyta granitowa.
Ryc. 4.
Pieczara nad Kaczą.
Fig. 4.
Cavern by Kacza.
KOLEBA KOŁO BOROWIC (HIRSCHFELSEN)
Schronisko położone jest w zgrupowaniu niewielkich skałek na grzbiecie oddzielającym doliny
Modrzyka i Jodłówki (840 m n.p.m) i powstało w wyniku odspojenia się części skałki wzdłuż
szczeliny pionowej o przebiegu NNW-SSE, przechodzącej przez cały masyw skalny. Schronisko
ma 5,0 m długości, 3,5 m wysokości i 0,4–1,1 m szerokości, a jego sklepienie stanowi sporych
rozmiarów blok wieńczący skałkę. W połowie długości masywu szczelina wyraźnie się zwęża, a jej
8
szerokość nie przekracza 10 cm. Powyżej znajduje się podłużne
okno skalne. Dno jest dość nierówne, wyścielone głazami i cienką
warstwą zwietrzeliny.
Ryc. 5.
Koleba k. Borowic.
Fig. 5.
Shelter near Borowice.
JASKINIA POD KOCIOŁKAMI
Jaskinia położona jest
dolnej części masywu Ko-
ciołków (650 m n.p.m.)
na północno-zachodnim
stoku Drewniaka (672 m
n.p.m.). Ma ona postać
niskiego tunelu podskalnego o krętym przebiegu, którego
długość wynosi 12,0 m. Dolne wejście prowadzi przez
obmurowany korytarz o długości 2,0 m, szerokości 1,0 m
i wysokości 1,2 m. Główna część jaskini jest ułożona pod
kątem ok. 30° na S do korytarza wejściowego. Ma ona 10,0
m długości, 1,2–1,5 m szerokości i 1,0–1,5 m wysokości.
Przebieg głównego korytarza jest dość nierówny, a strop
jaskini jest lekko pochylony zgodnie z kierunkiem spadku
stoku. Dno jaskini od głównego wejścia lekko wznosi się
do góry (deniwelacja wewnątrz sięga ok. 1,5 m). W dnie
występuje gleba i kilka głazów. Jaskinia jest dość mroczna
i wilgotna.
Ryc. 6.
Jaskinia pod Kociołkami.
Fig. 6.
Under the Pits Cave.
KOLEBA NA DREWNIAKU
Schronisko położone jest w rozległym masywie skalnym (630 m n.p.m.) na północno-zachodnim
stoku Drewniaka (672 m n.p.m.), między Złotym Widokiem a Kociołkami. Ma ono 7,5 m długości
i składa się z obszernej komory oraz krótkiego
korytarza wejściowego, przykrytych sporym blo-
kiem skalnym. Wejściowy korytarz o przekroju
trapezu ma 2,3 m długości, 1,2 m wysokości
i 1,3 m wysokości. Wewnętrzna komora o pod-
łużnym kształcie jest prostopadła do korytarza
wejściowego. Ma ona 5,0 m długości, 2,4 m
szerokości i do 1,5 m wysokości. W jej prawym
skrzydle znajdują się dwa okna skalne, natomiast
lewa część jaskini jest zamknięta kamiennym
murkiem i kłodami brzozowymi. W dnie wystę-
puje gleba i kilka głazów. Wewnątrz jaskinia jest
dość mroczna.
Ryc. 7.
Koleba na Drewniaku.
Fig. 7.
Shelter on Drewniak.
9
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

happyhour.opx.pl