Ocena występowania lęku ...

Ocena występowania lęku społecznego u ofiar przemocy domowej, Psychopatologia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
PRACA ORYGINALNA
ISSN 1643–0956
Małgorzata Dąbkowska
Klinika Psychiatrii
Collegium Medicum
w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Ocena występowania lęku społecznego
u ofiar przemocy domowej
Occurrence of social anxiety among victims of domestic violence and its assessment
STRESZCZENIE
WSTĘP. Celem pracy była ocena występowania i na-
silenia lęku społecznego w grupie kobiet po trau-
matycznych wydarzeniach związanych z przemocą
domową.
MATERIAŁ I METODA. Grupę badaną stanowiło
48 kobiet w wieku 17–55 lat, mieszkanek hosteli dla
ofiar przemocy lub domów dla samotnych matek.
Zastosowano kwestionariusz samooceny Skala Lęku
Społecznego Liebowitza.
WYNIKI. U ponad połowy (58,3%) kobiet, które do-
świadczały przemocy domowej, stwierdzono fobię
społeczną. U 35,4% odnotowano podtyp izolowa-
nej fobii społecznej, a u 22,9% — uogólniony pod-
typ fobii społecznej. Umiarkowane nasilenie lęku
społecznego stwierdzono u 27% kobiet, przynaj-
mniej znaczne nasilenie objawów prezentowało
18,7% badanych, a ciężkie i bardzo ciężkie — 12,5%
kobiet.
WNIOSEK. Ofiary przemocy domowej stanowią gru-
pę szczególnego ryzyka fobii społecznej.
single mothers and domestic violence victims. Lie-
bowitz Social Anxiety Scale.
RESULTS. Social anxiety was reported among 58.3%
of women who have experienced domestic violence.
35.4% was noted with a subtype of isolated social
anxiety, whereas 22.9% had a generalized subtype
of social phobia. Moderate intensity of social anxie-
ty was presented by 27% of women, quite signifi-
cant by 18.7% and severe and very severe by 12.5%
of respondents.
CONCLUSION. Victims of domestic violence are in-
herently at risk of social anxiety.
key words: trauma, stress, violence, social anxiety
Wstęp
Początkowo nie doceniano rozpowszechnienia
i skutków lęku społecznego (SAD,
social anxiety di-
sorder
) nazywanego fobią społeczną. Kolejne donie-
sienia zmieniły ten pogląd i obecnie wiadomo o sze-
rokim rozpowszechnieniu zaburzenia i jego znaczą-
cym niekorzystnym wpływie na jakość życia. Kryte-
ria SAD (fobii społecznej) pojawiły się w klasyfikacji
DSM-III (
Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders, third edition
) w 1980 roku i potem uściś-
lano je w kolejnych klasyfikacjach do DSM-IV-TR [1].
Główne zmiany dotyczyły włączenia uogólnionego
typu lęku społecznego w klasyfikacji DSM-III-R i mo-
dyfikacji kryteriów w DSM-IV uwzględniających ob-
jawy lęku społecznego charakterystyczne dla wieku
rozwojowego [2]. Kryteria kwalifikacyjne fobii spo-
łecznej według DSM-IV oznaczają jednoczesną obec-
ność nasilonego lęku w sytuacjach społecznych oraz
obaw przed upokorzeniem i unikanie tych sytuacji.
Dodatkowo w diagnozie lęku społecznego zgodnie
z kryteriami DSM-IV-TR konieczne jest unikanie za
wszelką cenę sytuacji wywołujących strach, co czę-
słowa kluczowe: trauma, stres, przemoc, lęk społeczny
ABSTRACT
BACKGROUND. The aim of this study was to assess
the prevalence and intensity of social anxiety among
a group of traumatized women who have experi-
enced domestic violence.
MATERIAL AND METHOD. Study group consisted of
48 women, age 17–55, dwelling in the shelters for
Adres do korespondencji: dr med. Małgorzata Dąbkowska
Klinika Psychiatrii
Collegium Medicum
w Bydgoszczy
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
ul. Kurpińskiego 19, 85–096 Bydgoszcz
tel.: (052) 585 42 56
e-mail: gosiadabkowska@yahoo.com
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007; 7 (4): 198–201
Copyright © 2007 Via Medica
198
www.psychiatria.med.pl
 Małgorzata Dąbkowska,
Ocena występowania lęku społecznego u ofiar przemocy domowej
sto prowadzi do istotnych zmian trybu życia, relacji
społecznych oraz funkcjonowania społecznego i za-
wodowego lub przynajmniej powoduje znaczący
dystres. Pozwala to odróżnić na zasadzie różnic ja-
kościowych i ilościowych zespół SAD od typowej nie-
śmiałości. Fobia społeczna prowadzi do istotnego
upośledzenia funkcjonowania chorego i znacznego
obniżenia jakości życia. Negatywnie wpływa na życie
zawodowe i osobiste pacjentów.
Kryteria kwalifikacyjne fobii społecznej według
International Classification of Diseases, tenth revi-
sion
(ICD-10) to:
— istotna obawa przed oceną innych osób i/lub
kompromitującym zachowaniem, upokorzeniem
i/lub unikanie sytuacji, w których można zwrócić
na siebie uwagę;
— lęk występujący wyłącznie lub niemal wyłącznie
w sytuacjach ekspozycji społecznej lub pojawiają-
cy się w czasie wyobrażania sobie takich sytuacji;
— (oprócz lęku) występowanie co najmniej jedne-
go spośród następujących objawów: zaczerwie-
nienie się, drżenie, nudności i obawa przed wy-
miotami, potrzeba natychmiastowego oddania
moczu/stolca;
— traktowanie przez pacjenta objawów jako niena-
turalnych i wyolbrzymionych;
— unikanie sytuacji społecznych prowokujących
objawy lękowe (objaw dominujący);
— objawy psychologiczne, behawioralne lub auto-
nomiczne, które są pierwotnym przejawem lęku,
a nie wtórnym w stosunku do myśli natrętnych
lub urojeń [3].
Wyróżnia się dwa podtypy kliniczne zaburze-
nia: uogólniony i izolowany. Fobia społeczna uogól-
niona dotyczy kontaktów społecznych każdego typu.
Wykazano, że dla tej postaci fobii charakterystyczny
jest wcześniejszy początek zachorowania i częstsze
późniejsze samotne życie, a także częściej towarzyszą
jej depresje atypowe, uzależnienia od alkoholu i nar-
kotyków, częściej też odnotowuje się zaburzenia
psychiczne u rodziców. Fobia społeczna izolowana
dotyczy jednej lub kilku wybranych sytuacji społecz-
nych, na przykład pisania lub odpowiadania w klasie,
występu publicznego lub egzaminu czy randki [4].
W powstaniu fobii społecznej odgrywają rolę zarów-
no czynniki genetyczne, jak i środowiskowe (np. wy-
darzenia traumatyczne) [5–7]. Oprócz czynników
dziedzicznych w etiologii zaburzeń duże znaczenie
mają katastroficzne wydarzenia życiowe, a szczegól-
nie niekorzystna jest kumulacja wielu trudnych sytu-
acji. Połowa pacjentów z fobią społeczną podaje kon-
kretne wydarzenie, które zapoczątkowało chorobę.
Według teorii warunkowania lęk jest wynikiem
doświadczania zagrożenia. Następstwem przemocy
domowej są powtarzające się traumatyczne doświad-
czenia.
Celem niniejszej pracy była ocena występowa-
nia i nasilenia lęku społecznego w tej grupie osób.
Materiał i metoda
Do oceny lęku społecznego wykorzystuje się
Skalę Lęku Społecznego autorstwa Liebowitza (LSAS,
Liebowitz Social Anxiety Scale
) [8]. Jest to kwestio-
nariusz, za pomocą którego ocenia się zakres sytu-
acji społecznych (występowanie publiczne, sytuacje
kontaktów społecznych), które u osoby z lękiem spo-
łecznym wywołują strach i/lub ich unikanie [8]. Skala
ta jest także popularnym narzędziem w ocenie efek-
tywności różnych terapii, w tym leków stosowanych
w przypadku fobii społecznej. Na bazie LSAS opra-
cowano zmodyfikowaną skalę dla dzieci. Kwestio-
nariusz zawiera 24 itemy. Każdy item przedstawia
sytuację i stopień lęku, który budzi, o nasileniu od
0 do 3 punktów (nie, łagodny, umiarkowany, ciężki)
oraz stopień unikania tej sytuacji (również przedział
0–3 punktów: nigdy, czasami, często, zawsze). W LSAS
przedstawiono 11 społecznych interakcji i 13 sytu-
acji związanych z występowaniem publicznym. Po-
szczególne itemy skali można pogrupować w struk-
turę czynnikową w zależności od różnych przejawów
trudności społecznych: publiczne przemówienie (item
31, 32, 39, 40, 11, 29, 30, 12, 3, 4, 9, 27, 33), aktyw-
ność publiczna (item 5, 25, 26, 6, 7, 8, 1, 2, 28, 10),
społeczne interakcje z nieznanymi ludźmi (item 20,
23, 24, 22, 21, 19, 16, 15), zdolność do przeciwsta-
wiania się lub dezaprobaty (item 43, 47, 44, 48, 36,
35, 34, 38, 18, 17, 37), aktywność w wolnym czasie
(item 45, 46, 13, 41, 14, 42). Kwestionariusz LSAS
stosowano jako najpowszechniejszą skalę w wielu
badaniach, można go więc uważać za standardowe
narzędzie do oceny lęku społecznego. Wynikiem jest
suma uzyskanej punktacji oceniającej nasilenie lęku
w danej sytuacji i stopień unikania tej sytuacji. Przy-
jęto następujące przedziały punktacji kwalifikujące
różne nasilenie fobii społecznej: umiarkowane — 55–
–65 punktów, znaczne — > 65–80, ciężkie —> 80–95,
bardzo ciężkie — > 95. Przyjęto punktację umożli-
wiającą rozróżnienie podtypu fobii społecznej izolo-
wanej (30–59 punktów) oraz podtypu uogólnionej
fobii społecznej (
≥
60 punktów) [9]. W pracy zasto-
sowano wersję samooceny skali. W wielu doniesie-
niach potwierdzono istotną korelację między skalą
samooceny LSAS-SR a skalą stosowaną przez klinicy-
stę LSAS-CA [10–12]. Skala ta i jej podskale charakte-
ryzują bardzo dobrą wewnętrzną spójnością [12].
www.psychiatria.med.pl
199
 Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007, tom 7, nr 4
Skala ta ma istotną korelację zbieżności z innymi
skalami stosowanymi w ocenie fobii społecznej.
Jest czuła w ocenie efektywności leków stosowa-
nych w lęku społecznym [13]. Kwestionariusz LSAS
stosowano w różnych wersjach językowych i okre-
ślono jego dobrą czułość i wiarygodność [14, 15].
Skala ta wykazuje dobre właściwości psychome-
tryczne: rzetelność, wewnętrzną spójność, wiary-
godność.
Tabela 1. Korelacja między rezultatami uzyskanymi
w podskalach LSAS-SR a wynikami całej skali
Table 1. Correlation between LSAS-SR subscale
scores nad the actual scale scores
Podskale
Współczynnik
p
Poziom
korelacji
istotności
Podskala lęku
0,941
0,000
0,01
Podskala unikania
0,947
0,000
0,01
Test korelacji Spearmana
Grupa badana
Grupę badaną stanowiło 48 kobiet w wieku 17–
–55 lat, średnia wieku 35,9 roku, SD = 9,8 roku.
Wszystkie kobiety miały za sobą traumatyczne prze-
życia związane z przemocą ze strony bliskiej osoby,
partnera życiowego. W momencie badania osoby nie
przebywały już ze sprawcą od 3 miesięcy do 7 lat.
Badane osoby były mieszkankami hosteli dla ofiar
przemocy lub domu samotnej matki. Sprawcy wo-
bec wszystkich osób stosowali przemoc fizyczną
i psychiczną, co trwało u różnych kobiet od kilku mie-
sięcy do ponad 20 lat. Intelekt wszystkich osób
z grupy badanej mieścił się w granicach normy.
Wyniki uzyskane w podskalach korelowały mię-
dzy sobą (współczynnik korelacji = 0,798, p = 0,000;
poziom istotności 0,01; test korelacji Spearmana).
Nasilenie objawów lęku społecznego nie kore-
lowało z wiekiem kobiet (współczynnik korelacji =
= 0,018; p = 0,904). Kobiety poniżej 35. roku życia
osiągały wyższą średnią wartość punktacji skali LSAS-SR
(46,9; SD = 35,7) niż kobiety powyżej 35. roku życia
(39,7; SD = 27), ale różnica ta była nieistotna staty-
stycznie.
Ocena statystyczna
Wyniki badań poddano ocenie statystycznej.
Posłużono się pakietem testów statystycznych SPSS
dla Windows, wersja 13.0.
Dyskusja
W badanej grupie kobiet, w której odnotowa-
no wiele traumatycznych doświadczeń w wyniku
przemocy ze strony partnera życiowego, stwierdzo-
no dużą częstość zespołu SAD. W populacji ogólnej
rozpowszechnienie fobii społecznej podtypu uogól-
nionego określa się na około 3%. Niektóre wyniki
badań wskazują na występowanie fobii społecznej
z równą częstością u kobiet i mężczyzn, a według
innych kobiety są bardziej narażone na zaburzenia
lękowe, między innymi na zespół lęku społecznego [16].
W badanej grupie podtyp uogólniony fobii społecz-
nej zanotowano u 23% kobiet, czyli 7-krotnie częś-
ciej. Można przypuszczać, że strach związany z prze-
mocą domową sprzyja ujawnieniu się zespołu lęku
społecznego, i to formy dotyczącej wielu sytuacji spo-
łecznych. Badane osoby przebywały w różnych do-
mach opieki społecznej i nie prowadziły samodziel-
nego gospodarstwa, być może nie tylko z powodów
ekonomicznych, ale także ze względu na wynikające
z lęku społecznego trudności w podjęciu samodziel-
nej egzystencji. Osoby z lękiem społecznym mają
trudności w usamodzielnianiu się, na przykład
w zakładaniu rodziny czy podejmowaniu pracy. Ob-
niżenie jakości życia osób z fobią społeczną jest
znaczne i porównywalne z osobami z depresją
o umiarkowanym nasileniu. Do czynników ryzyka fo-
bii społecznej należą traumatyczne doświadczenia,
zwłaszcza w dzieciństwie. Traumatyczne przeżycia
Wyniki
U ponad połowy (58,3%) kobiet, które doświad-
czały przemocy domowej, stwierdzono fobię spo-
łeczną. U 35,4% zanotowano podtyp izolowanej fo-
bii społecznej ograniczonej do niektórych sytuacji
społecznych, a u 22,9% — uogólniony podtyp fobii
społecznej, w którym strach i unikanie dotyczą więk-
szości sytuacji społecznych. Średnie nasilenie punk-
tacji całej skali LSAS-SR w badanej grupie wynosiło
41,5 pkt (SD = 15,1). W podskali oceniającej strach
jego średnie nasilenie w badanej grupie wynosiło
19,9 pkt (SD = 15,1), a w podskali oceniającej za-
chowania unikające — 21,1 pkt (SD = 15,6). Różne
było nasilenie objawów fobii społecznej. Przynaj-
mniej umiarkowane nasilenie lęku społecznego
stwierdzono u 27% kobiet, które miały za sobą trau-
matyczne przeżycia związane z przemocą, przynaj-
mniej znaczne nasilenie objawów — u 18,7% ba-
danych, a ciężkie i bardzo ciężkie — u 12,5% ko-
biet. Rezultaty uzyskane w podskalach (oceniającej
strach w sytuacjach ekspozycji społecznej i ocenia-
jącej zachowania unikające) korelowały z wynika-
mi w całej skali (tab. 1).
200
www.psychiatria.med.pl
Małgorzata Dąbkowska,
Ocena występowania lęku społecznego u ofiar przemocy domowej
mogą wpływać na wystąpienie zaburzeń lękowych,
obok czynników biologicznych i behawioralnych [17].
Konsekwencją doświadczania przez kobiety przemo-
cy ze strony partnera był lęk przed nieznanymi oso-
bami [18].
Duże znaczenie ma świadomość czynników
chroniących przed wzrostem lęku wśród osób do-
świadczających przemocy domowej. Wsparcie psycho-
logiczne, jakie otrzymają ofiary przemocy, wpływa
na redukcję lęku [19]. Stan zdrowia kobiet doświad-
czających przemocy ze strony partnera jest gorszy,
dotyczy to zwłaszcza zdrowia psychicznego [20]. Częś-
ciej podają wzrost odczuwania lęku, częściej skarżą
się na inne problemy zdrowotne, takie jak: depresja,
zaburzenia snu, myśli samobójcze, uzależnienie od
nikotyny, niepełnosprawność [21]. Świadomość ne-
gatywnych skutków przemocy domowej na zdrowie
psychiczne kobiet jest niezbędna, by tę grupę spo-
łeczną otoczyć właściwą opieką medyczną i psycho-
logiczną [22]. Obecność lęku społecznego może
utrudniać zgłoszenie się o pomoc i podjęcie życia
niezależnego od sprawcy przemocy. Duża część ko-
biet w badanej grupie od kilku lat nie podjęła samo-
dzielnego, niezależnego od opieki społecznej życia.
7. Osillo S.M., Weathers F.W., Litz B.T. Current and lifetime psy-
chiatric disorders among veterans with war zone-related po-
sttraumatic stress disorder. J. Nerv. Ment. Dis. 1996; 184:
307–313.
8. Liebowitz M.R. Social phobia. Mod. Probl. Pharmacopsychiatry
1987; 22: 141–173.
9. Mennin D.S., Fresco D.M., Heimberg R.G., Schneier F.R.,
Davies S.O., Liebowitz M.R. Screening for social anxiety disor-
der in theclinical setting: using the Liebowitz Social Anxiety
Scale. Anxiety Disorders 2002; 16: 661–673.
10. Fresco D.M., Coles M.E., Heimberg R.G. i wsp. The Liebowitz
Social Anxiety Scale: a comparison of the psychometric pro-
perties of self-report and clinician-administered formats.
Psychological Medicine 2001; 31: 1025–1035.
11. Baker S.L., Heinrichs N., Kim H.J., Hofmann S.G. The Liebo-
witz social anxiety scale as a self-report instrument: a preli-
minary psychometric analysis. Behav. Res. Ther. 2002; 40:
701–715.
12. Oakman J., Van Ameringen M., Mancini C., Farvolden P.
A confirmatory factor analysis of a self-report version of the
Liebowitz Social Anxiety Scale. J. Clin. Psychol. 2003; 59: 149–
–161.
13. Heimberg R.G, Horner K.J., Juster H.R. i wsp. Psychometric pro-
perties of the Liebowitz Social Anxiety Scale. Psychol. Med.
1999; 29: 199–212.
14. Yao S.N., Note I., Fanget F., Albuisson E., Bouvard M.,
Jalenques I., Cottraux J. Social anxiety in patients with social
phobia: validation of the Liebowitz social anxiety scale: the
French version. Encephale 1999; 25: 429–435.
15. Levin J.B., Marom S., Gur S., Wechter D., Hermesh H. Psycho-
metric properties and three proposed subscales of a self-
-report version of the Liebowitz Social Anxiety Scale transla-
ted into Hebrew. Depress. Anxiety 2002; 16: 143–151.
16. Pigott T.A. Anxiety disorders in women. Psychiatr. Clin. North
Am. 2003; 26: 621–672.
17. Safren S.A., Gershuny B.S., Marzol P., Otto M.W., Pollack M.H.
History of childhood abuse in panic disorder, social phobia,
and generalized anxiety disorder. J. Nerv. Ment. Dis. 2002;
190: 453–456.
18. Chang J.C, Decker M, Moracco K.E, Martin S.L., Petersen R.,
Frasier P.Y. What happens when health care providers ask about
intimate partner violence? A description of consequences from
the perspectives of female survivors. J. Am. Med. Womens
Assoc. 2003; 58: 76–81.
19. Coker A.L., Smith P.H., Thompson M.P., McKeown R.E.,
Bethea L., Davis K.E. Social support protects against the nega-
tive effects of partner violence on mental health. J. Womens
Health Gend. Based Med. 2002; 11: 465–476.
20. Kramer A., Lorenzon D., Mueller G. Prevalence of intimate part-
ner violence and health implications for women using emer-
gency departments and primary care clinics. Womens Health
Issues 2004; 14: 19–29.
21. Hathaway J.E., Mucci L.A., Silverman J.G., Brooks D.R.,
Mathews R., Pavlos C.A. Health status and health care use of
Massachusetts women reporting partner abuse. Am. J. Prev.
Med. 2000; 19: 302–307.
22. McCauley J., Kern D.E., Kolodner K. i wsp. The “battering syn-
drome”: prevalence and clinical characteristics of domestic
violence in primary care internal medicine practices. Ann.
Intern. Med. 1995; 123: 737–746.
Wnioski
Ofiary przemocy domowej są grupą szczegól-
nego ryzyka fobii społecznej. Obecność leku w sytu-
acjach społecznych i ich unikanie mogą pogarszać
funkcjonowanie ofiar przemocy domowej.
PIŚMIENNICTWO
1. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 3
rd
ed.
American Psychiatric Association, Washington DC, 1980.
2. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 4
th
ed.
American Psychiatric Association, Washington DC, 1994.
3. Pużyński S., Wciórka J. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych
i zaburzeń zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagno-
styczne. Wyd. 1. Vesalius, Kraków 2000.
4. Stein M.B., Torgrud L.J., Walker J.R. Social phobia symptoms,
subtypes, and severity: findings from a community survey.
Arch. Gen. Psychiatry 2000; 57: 1046–1052.
5. Rosenbaum J.F., Biederman J., Pollock R.A. The etiology of social
phobia. J. Clin. Psychiatry 1994; 55 (supl. 6): 10–16.
6. Stein M.B., Walker J.R., Anderson G. Childhoood physical and
sexual abuse in patients with anxiety disorders in a communi-
ty sample. Am. J. Psychiatry 1996; 153: 275–277.
www.psychiatria.med.pl
201
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

happyhour.opx.pl