Oddziaływanie samorzadu ...

Oddziaływanie samorzadu lokalnego na rozwój lokalny w swietle ewolucji, Gospodarka przestrzenna

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Andrzej Sztando, Oddziaływanie samorz
Ģ
du lokalnego na rozwój lokalny w
Ļ
wietle ewolucji modeli
ustrojowych gmin. W: Samorz
Ģ
d Terytorialny 11/1998, s. 12-29.
Andrzej Sztando
Jelenia Góra 15.09.1998 r.
Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu
Wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze
58-500 Jelenia Góra, ul. Nowowiejska 3
e-mail:
andrzej@sztando.com
web:
www.sztando.com
tel. (0) 888216886, (0) (0/75) 6437922
Oddziaływanie samorz
Ģ
du lokalnego na rozwój lokalny w
Ļ
wietle ewolucji
modeli ustrojowych gmin.
1. Rozwój lokalny.
Wielokrotnie podejmowana w literaturze ekonomicznej problematyka rozwoju jest
bardzo rozległa i zło
Ň
ona. Powszechna jest jednak zgodno
Ļę
opinii,
Ň
e poj
ħ
cie rozwoju
powinno by
ę
zawsze kojarzone z po
ŇĢ
danymi, pozytywnymi przeobra
Ň
eniami ilo
Ļ
ciowych,
jako
Ļ
ciowych i strukturalnych wła
Ļ
ciwo
Ļ
ci danego układu. Je
Ļ
li układem tym b
ħ
dzie
wyodr
ħ
bniona kompozycja społeczno-terytorialna posiadaj
Ģ
ca zbiór charakterystycznych dla
siebie cech gospodarczych, przestrzennych i kulturowych, wyra
Ň
aj
Ģ
ca własne potrzeby oraz
hierarchi
ħ
warto
Ļ
ci, wtedy b
ħ
dziemy mieli do czynienia z rozwojem w skali lokalnej
1
. Liczne
okre
Ļ
lenia pojawiaj
Ģ
ce si
ħ
w literaturze przedmiotu mimo niezb
ħ
dnych uproszcze
ı
wydaj
Ģ
si
ħ
w precyzyjny sposób wyja
Ļ
nia
ę
jego istot
ħ
. Prezentuj
Ģ
bowiem zarówno lokalno
Ļę
rozwoju,
jak i jego skutki oraz czynniki o nim decyduj
Ģ
ce
2
.
Za przykład mo
Ň
e tu posłu
Ň
y
ę
definicja, której autorem jest R. Rezsohazy. Okre
Ļ
la on
rozwój lokalny jako „
zharmonizowane i systematyczne działanie, prowadzone w społeczno
Ļ
ci
lokalnej, z udziałem zainteresowanych, którego rezultaty słu
ŇĢ
zaspokajaniu potrzeb
społecznych miejscowej ludno
Ļ
ci i przyczyniaj
Ģ
si
ħ
do ogólnego post
ħ
pu
”
3
. Społeczno
Ļę
lokalna pojawia si
ħ
równie
Ň
w innych uj
ħ
ciach rozwoju lokalnego. Z rozwojem lokalnym
wi
ĢŇ
e j
Ģ
równie
Ň
J. Parysek, dla którego rozwój lokalny to „
prowadzenie działa
ı
na rzecz
rozwoju gospodarczego i społecznego danej jednostki terytorialnej (miasta, gminy) z
wykorzystaniem jej zasobów, uwzgl
ħ
dnieniem potrzeb mieszka
ı
ców oraz przy ich udziale w
1
Por. L. Wojtasiewicz,
Czynniki i bariery rozwoju lokalnego w aktualnej polityce gospodarczej Polski.
W:
Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce
, PN AE we Wrocławiu nr 734, Wrocław 1996, s. 14.
2
D.
ĺ
niegowska,
Samorz
Ģ
d terytorialny a rozwój gospodarki lokalnej
. W:
Gospodarka lokalna w warunkach
samorz
Ģ
dno
Ļ
ci
, ZN AE w Poznaniu nr 205, Pozna
ı
1992, s. 87.
3
R. Rezsohazy,
Le développement des communautés
, CIACO Editeur, Louvain-la-Neuve 1988.
1
 Andrzej Sztando, Oddziaływanie samorz
Ģ
du lokalnego na rozwój lokalny w
Ļ
wietle ewolucji modeli
ustrojowych gmin. W: Samorz
Ģ
d Terytorialny 11/1998, s. 12-29.
podejmowanych działaniach
1
” oraz R. Brol traktuj
Ģ
cy rozwój lokalny jako
zharmonizowane i
systematyczne działanie społeczno
Ļ
ci lokalnej, władzy lokalnej oraz pozostałych podmiotów
funkcjonuj
Ģ
cych w gminie zmierzaj
Ģ
ce do kreowania nowych i poprawy istniej
Ģ
cych walorów
u
Ň
ytkowych gminy, tworzenia korzystnych warunków dla lokalnej gospodarki oraz
zapewnienia ładu przestrzennego i ekologicznego
2
”.
2. PodmiotowoĻę społecznoĻci lokalnych.
Analizuj
Ģ
c publikacje po
Ļ
wi
ħ
cone omawianej problematyce łatwo doj
Ļę
do wniosku,
i
Ň
podmiotowo
Ļę
społeczno
Ļ
ci lokalnych znajduje swój wyraz we wszystkich
charakterystykach rozwoju lokalnego. Jaka jest tego przyczyna? Otó
Ň
społeczno
Ļę
lokalna,
mimo i
Ň
składa si
ħ
z ró
Ň
norodnych grup ludzkich, posiada bardzo wa
Ň
n
Ģ
cech
ħ
, któr
Ģ
jest
szczególny stosunek do zamieszkiwanego terytorium. Dla społeczno
Ļ
ci lokalnej jest ono
zawsze jak
ĢĻ
warto
Ļ
ci
Ģ
– emocjonaln
Ģ
, kulturow
Ģ
, tradycyjn
Ģ
, ekonomiczn
Ģ
, przyrodnicz
Ģ
czy jeszcze inn
Ģ
3
. Badania socjologiczne dowodz
Ģ
, i
Ň
wi
ħ
zi ł
Ģ
cz
Ģ
ce członków społeczno
Ļ
ci
lokalnej wywodz
Ģ
si
ħ
z potrzeby rozwi
Ģ
zywania wspólnych, lokalnych problemów. Dzieje si
ħ
tak dlatego,
Ň
e wiele potrzeb człowieka mo
Ň
e by
ę
zaspokojonych wła
Ļ
nie na płaszczy
Ņ
nie
lokalnej. Skutkiem tego, jak pisze wielu czołowych badaczy układów lokalnych, dla
przeci
ħ
tnego obywatela, sp
ħ
dzaj
Ģ
cego wi
ħ
kszo
Ļę
Ň
ycia w miejscu zamieszkania, wa
Ň
niejsze
s
Ģ
sprawy odpowiedniego urz
Ģ
dzenia jego bezpo
Ļ
redniego otoczenia ni
Ň
– takie czy inne –
zorganizowanie centrum pa
ı
stwowego
4
. Pobudzana tymi uwarunkowaniami społeczno
Ļę
lokalna realizuje zatem szereg czynno
Ļ
ci oddziaływuj
Ģ
c na ró
Ň
norodne struktury swojego
otoczenia. Kształtuje przestrze
ı
zamieszkiwanego układu lokalnego, zmienia jego walory
u
Ň
ytkowe, warunki prowadzenia działalno
Ļ
ci gospodarczej, walory obsługi, zamieszkania i
R. Brol,
Rozwój lokalny – nowa logika rozwoju gospodarczego
. W:
Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce
,
PN AE we Wrocławiu nr 785, Wrocław 1998, s. 11.
3
J. Szczepa
ı
ski,
Polska lokalna
. W:
Społecze
ı
stwo i gospodarka w Polsce lokalnej
, Uniwersytet Warszawski,
Warszawa 1992, s. 19.
4
Por. A. Piekara,
Warto
Ļ
ci, istota, uwarunkowania i funkcje społeczne samorz
Ģ
du terytorialnego a rozwój
lokalny
. W:
Samorz
Ģ
d terytorialny i rozwój lokalny
, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1992, s. 18.
2
1
J. Parysek,
Rola samorz
Ģ
du terytorialnego w rozwoju lokalnym
. W:
Rozwój lokalny: zagospodarowanie
przestrzenne i nisze atrakcyjno
Ļ
ci gospodarczej
, PWN, Warszawa 1995, s. 37.
2
Andrzej Sztando, Oddziaływanie samorz
Ģ
du lokalnego na rozwój lokalny w
Ļ
wietle ewolucji modeli
ustrojowych gmin. W: Samorz
Ģ
d Terytorialny 11/1998, s. 12-29.
pracy. Społeczno
Ļę
lokalna decyduje w ten sposób o kierunku i tempie rozwoju lokalnego,
jest obok uwarunkowa
ı
materialnych i prawnych jego główn
Ģ
sił
Ģ
sprawcz
Ģ
.
Wpływ społeczno
Ļ
ci lokalnej na rozwój lokalny przebiega w zasadzie dwiema
drogami. Pierwsz
Ģ
z nich, któr
Ģ
opatrzy
ę
mo
Ň
na mianem wynikowej, sprowadza si
ħ
do
przekształcania wielowymiarowej przestrzeni układu lokalnego poprzez działania
indywidualne jego mieszka
ı
ców. Dzi
Ļ
, w warunkach gwałtownego wzrostu interakcji
mi
ħ
dzyludzkich i gospodarczych, przy jednoczesnym, ci
Ģ
głym rozkwicie rozwi
Ģ
za
ı
sieciowych
1
, ten rodzaj wpływu na rozwój lokalny traci na znaczeniu.
Druga z form wpływu opiera si
ħ
na działaniach zbiorowych, to znaczy działaniach
prowadzonych przez, wyodr
ħ
bnione według wła
Ļ
ciwego kryterium, grupy osób. Tworz
Ģ
one
poszczególne podmioty gospodarcze, instytucje, organizacje, formalne i nieformalne kr
ħ
gi
interesów, itp. Niezwykle istotny jest fakt istnienia grupy szczególnej – zbiorowo
Ļ
ci
mieszka
ı
ców całego układu lokalnego. Tworz
Ģ
oni (z mocy prawa) wspólnot
ħ
decyduj
Ģ
c
Ģ
o
strukturze i wykorzystaniu wi
ħ
kszo
Ļ
ci czynników rozwoju lokalnego
2
w stopniu najwy
Ň
szym.
S
Ģ
zatem sił
Ģ
sprawcz
Ģ
przes
Ģ
dzaj
Ģ
c
Ģ
o kierunku i tempie rozwoju lokalnego. Wspólnota ta
zwana jest wspólnot
Ģ
samorz
Ģ
dow
Ģ
a ogół jej członków, cech i działa
ı
– samorz
Ģ
dem
terytorialnym. Dalsze rozwa
Ň
ania b
ħ
d
Ģ
wymaga
ę
przybli
Ň
enia jego istoty.
3. SamorzĢd terytorialny.
Samorz
Ģ
d terytorialny doczekał si
ħ
wielu uj
ħę
definicyjnych. Zaowocowało to
bogactwem podej
Ļę
ale równie
Ň
ich niejednoznaczno
Ļ
ci
Ģ
. Sytuacja ta wynika po cz
ħĻ
ci z
faktu, i
Ň
istota samorz
Ģ
du terytorialnego była i jest zło
Ň
ona a po cz
ħĻ
ci, i
Ň
wykazywała ona i
wykazuje pewne ró
Ň
nice zarówno w układzie czasowym jak i przestrzennym. Obowi
Ģ
zek
jego definicji musi by
ę
zatem wypełniony metod
Ģ
kompilacji okre
Ļ
le
ı
odzwierciedlaj
Ģ
cych
wszystkie istotne, wspólne cechy, dominuj
Ģ
cych współcze
Ļ
nie konstrukcji samorz
Ģ
du
terytorialnego.
1
Por. I. Pietrzyk,
Paradygmat rozwoju terytorialnego
. W:
Gospodarka przestrzenna i regionalna w trakcie
przemian
, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toru
ı
1995, s. 13.
2
Interesuj
Ģ
ce koncepcje wpływu społeczno
Ļ
ci lokalnej na czynniki rozwoju lokalnego zawiera m. in. praca E. J.
Blakely’a,
Planning local economic development. Theory and practice
, SAGE Library of Social Research,
London 1989.
3
Andrzej Sztando, Oddziaływanie samorz
Ģ
du lokalnego na rozwój lokalny w
Ļ
wietle ewolucji modeli
ustrojowych gmin. W: Samorz
Ģ
d Terytorialny 11/1998, s. 12-29.
W
Ļ
wietle powy
Ň
szych uwarunkowa
ı
samorz
Ģ
d terytorialny nale
Ň
y okre
Ļ
li
ę
jako
obligatoryjny zwi
Ģ
zek mieszka
ı
ców danego terytorium wspólnie zajmuj
Ģ
cych si
ħ
swoimi
sprawami publicznymi o znaczeniu lokalnym oraz jako form
ħ
decentralizacji administracji
pa
ı
stwowej, wykonywanej, na podstawie wła
Ļ
ciwych ustaw, przez miejscowe, niezawisłe
organy
1
. Istnienie oraz rola samorz
Ģ
du nie jest aktem bezpo
Ļ
redniej woli wspomnianych
mieszka
ı
ców lecz wynikiem działalno
Ļ
ci ustawodawczej. Drog
Ģ
ustaw pa
ı
stwo przekazuje
samorz
Ģ
dowi okre
Ļ
lony zestaw obowi
Ģ
zków, praw i
Ļ
rodków materialnych pozostawiaj
Ģ
c
sobie rol
ħ
nadzorcy.
Prosta analiza współczesnych rozwi
Ģ
za
ı
ustrojowych pa
ı
stw europejskich wskazuje,
i
Ň
wyró
Ň
ni
ę
mo
Ň
emy trzy płaszczyzny samorz
Ģ
du terytorialnego: regionaln
Ģ
, subregionaln
Ģ
oraz lokaln
Ģ
. Ze wzgl
ħ
du na problematyk
ħ
poruszan
Ģ
w niniejszej pracy dalsze rozwa
Ň
ania
zostan
Ģ
po
Ļ
wi
ħ
cone wył
Ģ
cznie samorz
Ģ
dowi terytorialnemu funkcjonuj
Ģ
cemu na poziomie
lokalnym. Samorz
Ģ
d ten, zwany samorz
Ģ
dem lokalnym, powszechnie uto
Ň
samiany jest z
samorz
Ģ
dem podstawowej jednostki podziału terytorialnego pa
ı
stw jak
Ģ
jest gmina
2
.
4. Rola samorzĢdu lokalnego.
Historia wskazuje, i
Ň
pierwotna rola samorz
Ģ
du lokalnego sprowadzała si
ħ
do
regulowania problemów wynikaj
Ģ
cych z
Ň
ycia zbiorowego lokalnej społeczno
Ļ
ci. Mimo
akcentowanej w doktrynie niemieckiej i szwajcarskiej odr
ħ
bno
Ļ
ci organizacyjnej i
funkcjonalnej samorz
Ģ
du stan taki utrzymywany był dominacj
Ģ
ówczesnych trendów
liberalnych. Lata trzydzieste naszego wieku ujawniły bezdyskusyjne niedomagania
„niewidzialnej r
ħ
ki rynku” przynosz
Ģ
c rozwój koncepcji interwencjonistycznych. Wraz z
rosn
Ģ
cym, w powojennych latach, naciskiem społeczno
Ļ
ci lokalnych na rozleglejsze i
pełniejsze zaspokajanie potrzeb publicznych, fakt ten stał si
ħ
stymulatorem głównego nurtu
Por. Z. Niewiadomski,
Samorz
Ģ
d terytorialny w Europie Zachodniej
, FRDL, Warszawa 1990, s. 4 i n.
2
Pocz
Ģ
wszy od tego momentu przymiotnik „lokalny” u
Ň
ywany b
ħ
dzie w niniejszej pracy dla oznaczenia
zjawisk, praw i struktur charakterystycznych dla podstawowej jednostki podziału terytorialnego jak
Ģ
jest gmina.
Wprawdzie cz
ħ
sto nie zamykaj
Ģ
si
ħ
one „do ko
ı
ca” w granicach administracyjnych gminy lecz przede
wszystkim wła
Ļ
nie jej dotycz
Ģ
. Szerzej na temat lokalizmu w rozwoju gminy: D.
ĺ
niegowska,
Samorz
Ģ
d
terytorialny..., op. cit.,
s. 86 i n.
4
1
Andrzej Sztando, Oddziaływanie samorz
Ģ
du lokalnego na rozwój lokalny w
Ļ
wietle ewolucji modeli
ustrojowych gmin. W: Samorz
Ģ
d Terytorialny 11/1998, s. 12-29.
ewolucji funkcji ekonomicznych samorz
Ģ
du lokalnego
1
. Stopniowo samorz
Ģ
d zaczynano
traktowa
ę
jako podmiot, który powinien regulowa
ę
znaczn
Ģ
cz
ħĻę
warunków
Ň
ycia
mieszka
ı
ców i funkcjonowania podmiotów gospodarczych danego terytorium. W wyniku
powszechnego rozczarowania efektywno
Ļ
ci
Ģ
działania władz centralnych (nie wspominaj
Ģ
c
ju
Ň
o systemach totalitarnych) i wynikaj
Ģ
cej st
Ģ
d reorientacji ku koncepcjom rozwoju „od
dołu”, gwałtownie rozszerzano zakres zada
ı
i kompetencji gmin
2
. Wraz z pojawieniem si
ħ
w
paradygmatu rozwoju regionalnego i lokalnego
3
, idea nadawania nowego charakteru
samorz
Ģ
dowi terytorialnemu znacznie si
ħ
upowszechniła. Poza tym, przerzucanie zada
ı
publicznych na organy lokalne stało si
ħ
wygodne dla pa
ı
stwowego centrum. Pozwalało
bowiem uwolni
ę
si
ħ
od bezpo
Ļ
redniego administrowania i realizacji wielu zada
ı
lokalnych, a
niejednokrotnie od ich finansowania. W niezmienionym – w zasadzie – kierunku, ewolucja ta
trwa po dzie
ı
dzisiejszy
4
.
Obecnie, w dobie gwałtownie rozwijaj
Ģ
cych si
ħ
teorii rozwoju lokalnego, od
samorz
Ģ
du gminy oczekuje si
ħ
,
Ň
e b
ħ
dzie on sił
Ģ
motoryczn
Ģ
rozwoju lokalnego przy
mo
Ň
liwie najszerszej reprezentacji interesów lokalnej społeczno
Ļ
ci. Interesem tym nie jest ju
Ň
zaspokajanie potrzeb bie
ŇĢ
cych. Formuł
ħ
t
Ģ
– a
Ļ
ci
Ļ
lej – jej ograniczono
Ļę
, nale
Ň
y uzna
ę
za
historyczn
Ģ
. Dzi
Ļ
interes społeczno
Ļ
ci lokalnej le
Ň
y w wykreowaniu i utrzymaniu rozwoju
całego kompleksu walorów u
Ň
ytkowych i sił wytwórczych układu lokalnego.
5. Mechanizm wpływu samorzĢdu lokalnego na rozwój lokalny.
Wyja
Ļ
nienie podstaw funkcjonowania mechanizmu wpływu samorz
Ģ
du gminy na
rozwój lokalny wymaga wprowadzenia do dalszych rozwa
Ň
a
ı
poj
ħ
cia gospodarki lokalnej. W
literaturze przedmiotu mo
Ň
na spotka
ę
w zasadzie dwa sposoby jego interpretacji. Pierwszy,
1
Szerzej na ten temat: L. Patrzałek,
Samorz
Ģ
d terytorialny a rozwój ekonomiczny
. W:
Lokalne inicjatywy w
sferze rozwoju gospodarczego
, FRDL, Warszawa 1994.
2
inwestycji
, Zachodnie Centrum Organizacji, Warszawa – Pozna
ı
– Zielona Góra 1996, s. 126.
3
Rozwój regionalny i lokalny w wielu publikacjach traktowany jest jako – alternatywny w stosunku do
sektorowego – model rozwoju gospodarki kraju. Szerzej na ten temat np. w: Ph. Aydalot,
Economie regionale et
urbaine, Economica
, Paris 1984; A. Jewtuchowicz,
Dynamika rozwoju terytorialnego a procesy restrukturyzacji
gospodarczej
, SGH, Warszawa 1996.
4
N. Gajl,
Modele podatkowe. Podatki lokalne
, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1996, s. 11 i n.
5
M. Trojanek,
Władza lokalna a efektywno
Ļę
inwestycji
. W:
Przedsi
ħ
biorczo
Ļę
w gminach. Stymulowanie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

happyhour.opx.pl