ochrona kozajda

ochrona kozajda, BHP laboratorium

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Medycyna Pracy 2011;62(3):291–295© Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w ŁodziAnna KozajdaIrena Szadkowska-StańczykPRACA POGLĄDOWAOCHRONA PRACOWNIKÓWMEDYCZNYCH LABORATORIÓW DIAGNOSTYCZNYCHPRZED NARAŻENIEM NA CZYNNIKI BIOLOGICZNEPROTECTION OF MEDICAL DIAGNOSTIC LABORATORY WORKERS AGAINST BIOHAZARDSInstytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, ŁódźZakład Środowiskowych Zagrożeń ZdrowiaStreszczenieMedyczne laboratoria diagnostyczne z uwagi na kontakt z pacjentem oraz potencjalnie zakaźnym materiałem biologicznympochodzącym od ludzi bądź zwierząt są szczególnym środowiskiem pracy, w którym ryzyko zdrowotne pracowników należyuznać za istotnie podwyższone. Ryzyko to w bezpośredni sposób zależy od rodzaju patogenów obecnych w materiale biolo-gicznym, ale istotną rolę odgrywa również wrażliwość osobnicza pracownika oraz jego odporność immunologiczna. Istotnywpływ na poziom ryzyka mają przyjęte rozwiązania techniczno-organizacyjne, właściwie opracowane i przestrzegane proce-dury bezpiecznej pracy z materiałem biologicznym i mikroorganizmami oraz przeszkolony odnośnie do zagrożeń personel la-boratoriów. W Polsce nie zawsze stosowana jest automatyzacja i hermetyzacja procesów diagnostycznych oraz tzw. bezpiecznysprzęt do pobierania krwi, co powoduje większe ryzyko kontaktu pracowników z patogenami. Profilaktyka chorób zakaźnychu pracowników medycznych laboratoriów diagnostycznych opiera się na zapobieganiu kontaktowi z materiałem biologicznym,stosowaniu szczepień ochronnych oraz wdrożeniu właściwego schematu postępowania poekspozycyjnego. Innym istotnymelementem zapobiegania infekcjom są właściwe kwalifikacje i nawyki personelu. Tworzenie i organizacja laboratoriów dia-gnostycznych są nacechowane dość dużym stopniem dowolności, co w aktualnie trudnej sytuacji finansowej służby zdrowiamoże skutkować wzrostem ryzyka dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. Istnieje potrzeba opracowania wytycznychmających na celu zwiększenie bezpieczeństwa pracowników laboratoriów pod kątem występowania infekcji o tle zawodowym.Med. Pr. 2011:62(3):291–295Słowa kluczowe: medyczne laboratoria diagnostyczne, profilaktyka zakażeń zawodowych, czynniki biologiczne, szkodliwościbiologiczneAbstractMedical diagnostic laboratories form a particular occupational environment, in which workers have contact with patients andpotentially infectious biological materials thus it should be acknowledged that it poses a significantly increased risk to healthof laboratory workers The risk directly depends on the kind of microbes present in a biological material and natural resistance toinfections of individual workers. Therefore, the adopted technical and organizational solutions, properly worked out and obeyedprocedures assuring safety work with biological material and microbes and properly trained laboratory staff play an essentialrole in reducing the risk. The risk of contact with microbes among laboratory workers is higher in Poland than in a number ofother countries because hermetic devices for diagnostic analyzes and safety blood sampling systems are not always in use. Themost important methods of infectious diseases prevention among laboratory workers are to protect them against direct contactwith biological material, to apply vaccinations and to implement proper post-exposure procedures. Appropriate qualificationsand habits of workers are of relevance to prevent infections in laboratories. A difficult financial situation of health care in Polandand other economic reasons can significantly increase the risk of infections and endanger health and safety of laboratory workers.It is necessary to develop practical instructions aimed at improving occupational safety to protect this occupational group againstharmful effects of biological agents. Med Pr 2011:62(3):291–295Key words: medical diagnostic laboratories, prevention of occupational infections, biological agents, biohazardsAdres autorek: Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia, Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera,ul. św. Teresy 8, 91-348 Łódź; e-mail: anias@imp.lodz.plNadesłano: 12 stycznia 2011Zatwierdzono: 29 stycznia 2011Praca wykonana w ramach zadania finansowanego z dotacji na działalność statutową nr IMP 3.3/2010 pt. „Rozpoznanie narażeniana czynniki biologiczne w diagnostycznych laboratoriach medycznych”. Kierownik zadania: dr A. Kozajda.292A. Kozajda, I. Szadkowska-StańczykNr 3Medyczne laboratoria diagnostyczne z uwagi na kontaktz pacjentem oraz potencjalnie zakaźnym materiałem bio-logicznym pochodzącym od ludzi bądź zwierząt są szcze-gólnym środowiskiem pracy, w którym ryzyko zdrowot-ne pracowników należy uznać za istotnie podwyższone.Ryzyko to w bezpośredni sposób zależy od rodzaju pa-togenów obecnych w materiale biologicznym, ale istotnąrolę odgrywa również wrażliwość osobnicza pracowni-ka oraz jego odporność immunologiczna  (1). Patogenyobecne w  środowisku laboratorium mogą wniknąć doorganizmu pracownika drogą:nkrwiopochodną  — po przerwaniu ciągłości tkanekwskutek zakłucia igłą bądź skaleczenia czy zadrapaniainnym zanieczyszczonym ostrym narzędziem,noddechową — wskutek inhalacji bioaerozolu,nbezpośrednią — poprzez kontakt skóry (np. rąk), błonśluzowych bądź spojówek ze skażonym materiałem,npokarmową — np. wskutek ustnego pipetowania czyspożywania posiłków na stanowiskach pracy.Istotny wpływ na poziom ryzyka mają przyjęte roz-wiązania techniczno-organizacyjne, właściwie opracowa-ne i  przestrzegane procedury i  przeszkolony w zakresiezagrożeń personel laboratoriów.W ostatnich latach w literaturze światowej i europej-skiej obserwuje się wzmożone zainteresowanie proble-matyką infekcji wywołanych kontaktem z  materiałemzakaźnym wśród pracowników medycznych labora-toriów diagnostycznych. Opracowania dotyczące bez-piecznej pracy w tego typu jednostkach, dostępne głów-nie w języku angielskim, zostały przygotowane na po-trzeby krajów wysoko rozwiniętych i przeniesienie ichna polski grunt jest utrudnione ze względu na odmien-ne rozwiązania materiałowo-organizacyjne. W  Polscerzadziej jest stosowana automatyzacja i  hermetyzacjaprocesów diagnostycznych oraz tzw. bezpieczny sprzętdo pobierania krwi, co powoduje większe ryzyko kon-taktu pracowników z patogenami (2–10). Według ewi-dencji prowadzonej przez Krajową Izbę DiagnostówLaboratoryjnych aktualnie w  Polsce zarejestrowanychjest ponad 2,5 tys. laboratoriów, w których szacunkowozatrudnionych jest kilkanaście tysięcy osób (11).Według Rozporządzenia Ministra Zdrowiaz dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czyn-ników biologicznych dla zdrowia w  środowisku pracyoraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo nara-żonych na te czynniki  (załącznik  7)  (12)  — będącegoimplementacją unijnej Dyrektywy 2000/54/EC (13) —praca w laboratoriach diagnostycznych została umiesz-czona w  wykazie prac narażających pracowników nadziałanie czynników biologicznych. Zapisy rozporzą-dzenia nakładają na pracodawców obowiązek przepro-wadzania oceny ryzyka związanego z narażeniem biolo-gicznym oraz objęcia narażonych pracowników progra-mem profilaktycznym. Z kolei załącznik 4 pn. „Środkihermetyczności i stopnie hermetyczności dla laborato-riów, zwierzętarni, pomieszczeń izolacyjnych dla ludzii zwierząt” zawiera szczegółowy wykaz środków profi-laktycznych, zwanych w tym przypadku środkami her-metyczności.Badania nad występowaniem zakażeń o  charakterzezawodowym u  pracowników laboratoriów diagnostycz-nych przeprowadzone w USA wskazują, że problem do-tyczy ponad 30% zakładów tego typu. Najczęstszą przy-czyną tych zakażeń bywają bakterieShigella, Brucella,Salmonellai Staphylococcusaureus.Ustalenie oraz prze-strzeganie zasad i procedur bezpiecznej pracy w labora-torium diagnostycznym pozwala zmniejszyć poziom tegoryzyka do akceptowalnego poziomu (14–16).Podstawową metodą zapobiegania wystąpieniu cho-rób zakaźnych u pracowników służby zdrowia, w tym pra-cowników medycznych laboratoriów diagnostycznych,jest unikanie bezpośredniego kontaktu z  materiałembiologicznym. Obecnie na rynku są dostępne urządzeniaanalityczne, w  których proces diagnostyczny przebiegaw  warunkach hermetyzacji pełnej  — pracownik wkła-da do aparatu zamkniętą probówkę z  próbką materiałudo badań, której korek jest przekłuwany automatycznie,lub częściowej  — pracownik otwiera probówkę przedumieszczeniem jej w aparacie. Zastosowanie sprzętu tegorodzaju zamiast tradycyjnej diagnostyki opartej na bez-pośrednim kontakcie człowieka z potencjalnie skażonymmikrobiologicznie materiałem znacząco zmniejsza ryzy-ko infekcji u pracowników.Poza zapobieganiem kontaktowi z materiałem biolo-gicznym do profilaktyki chorób zakaźnych u pracowni-ków służby zdrowia, w tym pracowników medycznych la-boratoriów diagnostycznych, należy zaliczyć szczepieniaochronne oraz właściwe postępowanie poekspozycyjne.Zgodnie z  zapisami Rozporządzenia Ministra Zdrowiaz  dnia  3  stycznia  2003  r. w  sprawie wykazu stanowiskpracy oraz szczepień ochronnych wskazanych do wyko-nywania pracownikom podejmującym pracę lub zatrud-nionych na tych stanowiskach (17) wszyscy pracownicymedycznych laboratoriów diagnostycznych są objęciobowiązkowymi szczepieniami przeciwko WZW typu B,a osoby wykonujące prace związane z diagnostyką durubrzusznego i innych schorzeń jelitowych — także prze-ciwko durowi brzusznemu.Zalecany w  Polsce schemat postępowania poeks-pozycyjnego rozumianego jako profilaktyka zakażeniaNr 3Ochrona przed narażeniem na czynniki biologiczne293wirusami krwiopochodnymi (HBV, HCV i HIV) po wy-stąpieniu zdarzenia eksponującego pracownika na kon-takt z  krwią bądź innym potencjalnie zakaźnym mate-riałem biologicznym jest zgodny ze wskazówkami CDC(Centers for Disease Control and Prevention) (18). Zgod-nie z tymi wytycznymi pracownicy narażeni na kontaktz  materiałem biologicznym powinni mieć zagwaran-towany przez pracodawcę całodobowy dostęp do leka-rza specjalisty ds. chorób zakaźnych. Ponadto, w każdejplacówce, w  której może mieć miejsce zdarzenie zwią-zane z  ekspozycją na krew lub inny materiał biologicz-ny, powinien być zapas leków przeciwretrowirusowychoraz szczepionek przeciwko HBV, tak aby mogły zostaćone podane pracownikowi w jak najkrótszym czasie powystąpieniu zdarzenia. Opracowanie to zawiera równieższczegółowe procedury postępowania dotyczące usunię-cia z powierzchni skóry, błon śluzowych bądź spojówekeksponowanej osoby potencjalnie zakaźnego materia-łu biologicznego oraz wytyczne dla lekarzy specjalistówds. chorób zakaźnych, które uwzględniają wszystkie moż-liwe scenariusze zdarzeń. Wszystkie ekspozycje wraz zeszczegółowym opisem zdarzenia powinny być rejestro-wane w miejscu pracy (19).Kolejnym istotnym elementem profilaktyki zakażeńo charakterze zawodowym u pracowników medycznychlaboratoriów diagnostycznych są właściwe kwalifikacjei  nawyki personelu. Kwalifikacje pracowników upraw-nionych do pobierania materiału biologicznego od pa-cjentów są ściśle określone w  Rozporządzeniu MinistraZdrowia z dnia 3 listopada 2004 r. w sprawie wykazu za-biegów i czynności polegających na pobraniu od pacjen-ta materiału do badań laboratoryjnych  (20), które jestaktem wykonawczym do Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r.o diagnostyce laboratoryjnej (21). Uprawnienia i wynika-jące z nich przygotowanie pracowników do wykonywaniazawodu — w szczególności do pobierania krwi i innegomateriału do badań oraz do właściwego postępowaniaz tym materiałem w kolejnych etapach pracy — zazwy-czaj w prosty sposób przekładają się na zwiększenie bez-pieczeństwa zdrowotnego pracowników. Należy też dbaćo  prawidłowe nawyki personelu. Metodą wartą uwagiw tym przypadku jest zastosowanie okien do obserwacjipracowników przy pracy oraz okresowe szkolenia obej-mujące szeroko pojętą tematykę narażenia biologiczne-go, ze szczególnym uwzględnieniem właściwych metodpracy oraz zachowań zmniejszających i zwiększającychryzyko zakażenia. Te ostatnie mają na celu uświado-mienie pracownikom, czego powinni unikać podczaswykonywania pracy, aby utrzymać ryzyko na możliwienajniższym poziomie.Organizacja i podstawowe wyposażenie laboratoriówjest w  dość ogólny sposób objęte zapisami obowiązują-cych aktów prawnych w tej dziedzinie (21–24) oraz wy-tycznymi Krajowego Specjalisty w Dziedzinie Mikrobio-logii (25,26). Poza ww. zapisami tworzenie laboratoriówdiagnostycznych jest nacechowane dość dużym stop-niem dowolności, co może skutkować wzrostem ryzykadla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników — szczegól-nie teraz, kiedy zakłady opieki zdrowotnej znajdują sięw trudnej sytuacji finansowej i w celu zmniejszenia kosz-tów rezygnują z  prowadzenia laboratoriów w  ramachwłasnej struktury, ogłaszając przetargi na wykup usługw  zewnętrznych jednostkach, najczęściej prywatnych.Zazwyczaj jedynym kryterium wyboru jest najniższaoferowana cena, w wyniku czego laboratoria przystępu-jąc do przetargu, obniżają koszty wykonywanych analiz.W wysokim stopniu proces ten pociąga za sobą nie tylkospadek jakości i wiarygodności wyników badań, ale takżepodejmowanie decyzji o używaniu przestarzałych urzą-dzeń oraz wyposażenie pracowników w niewystarczająceilości jednorazowego sprzętu i środków ochrony (w tymtak podstawowych jak rękawiczki), co w  konsekwencjibezpośrednio wpływa na zmniejszenie bezpieczeństwapracowników.Szczególne ryzyko kontaktu pracowników z mikroor-ganizmami wiąże się z pracą z niesprawnymi wirówkamioraz uszkodzonymi bądź niecertyfikowanymi okresowokomorami laminarnymi, które są używane, mimo że niepracują prawidłowo (mają zaburzony obieg powietrzabądź nieszczelne filtry). Zagrożenie stanowi również cał-kowita rezygnacja z zakupu komór laminarnych, w wy-niku czego pracownicy wykonują czynności związanez  opracowywaniem mikroorganizmów na blatach labo-ratoryjnych. Również nieczyszczone bądź nieprawidło-wo działające przewody wentylacyjne oraz urządzeniaklimatyzacyjne mogą stanowić źródło infekcji dla pra-cowników. Zakłady nieposiadające wystarczających za-sobów finansowych rezygnują z koniecznych remontów,np. montażu bądź wymiany umywalek na stanowiskachpracy, co również może mieć bezpośredni wpływ na stanhigieniczny i bezpieczeństwo pracowników laboratorium.Od lat choroby zakaźne i pasożytnicze zajmują czoło-we miejsce w strukturze rozpoznawanych w Polsce cho-rób zawodowych. W 2009 r. wśród pracowników opiekizdrowotnej i  opieki społecznej stwierdzono  187 przy-padków chorób zakaźnych lub pasożytniczych, co sta-nowiło  71,9% wszystkich chorób w  tej grupie zawo-dowej. Wprawdzie w  ostatnich  10 latach obserwuje sięwyraźną tendencję spadkową występowania wirusowe-go zapalenia wątroby wśród pracowników ochrony294A. Kozajda, I. Szadkowska-StańczykNr 3zdrowia, jednak w 2009 r. rozpoznano 126 przypadków,z czego 30 WZW typu B i 96 WZW typu C (27,28).Opisane wyżej sytuacje dotyczące bezpieczeństwapracy wskazują, że istnieje pilna potrzeba sporządzeniawytycznych będących zbiorem praktycznych wskazówekmających na celu zwiększenie bezpieczeństwa pod kątemwystępowania infekcji zawodowych u  osób zatrudnio-nych w laboratoriach. Materiały te byłyby adresowane dopracodawców, inspektorów ds. bhp, pracowników orazinspekcji nadzorujących warunki pracy.PIŚMIENNICTWO1. Kozajda A., Szadkowska-Stańczyk I., Zielińska-Jankie-wicz K.: Bezpieczna praca z mikroorganizmami. W: Libu-dzisz Z. [red.]. Mikrobiologia techniczna. Tom 1. PWN,Warszawa 20072. Barkham T., Taylor M.B.: Sniffing bacterial cultureson agar plates: A useful tool or a  safety hazard? J.  Clin.Microbiol. 2002;40:38–773. Rusnak J.M., Kortepeter M.G., Hawley R.J., Ander-son A.O., Boudreau  E., Eitzen  E.: Risk of occupationallyacquired illnesses from biological threat agents in unvac-cinated laboratory workers. Biosec. Bioter. 2004;2:281–2934. Sejvar J.J., Johnson D., Popovic T., Miller J.M., Downes F.,Somsel P. i wsp.: Assessing the risk of laboratory-acquiredmeningococcal disease. J.  Clin. Microbiol.  2005;43:4811–48145. Yagupsky P., Baron E.J.: Laboratory exposures to bru-cellae and implications for bioterrorism. Emerg. Infect.Dis. 2005;11:1180–11856. Zervos M.J., Bostic G.: Exposure toBrucellain the labora-tory. Lancet 1997;349:6517. Wagenvoort J.H., De Brauwer E.I., Gronenschild J.M.,Toenbreker H.M., Bonnemayers G.P., Bilkert-Moo-iman M.A.: Laboratory-acquired meticillin-resistantStaphylococcus aureus (MRSA) in two microbiologylaboratory technicians. Eur. J.  Clin. Microbiol. Infect.Dis. 2006;25(7):470–4728. Spina N., Zansky S., Dumas N., Kondracki S.: Four labo-ratory-associated cases of infection withEscherichia coliO157:H7. J. Clin. Microbiol. 2005;43(6):2938–29399. Gosbell I.B., Mercer J.L., Neville S.A.: Laboratory-acquiredEMRSA-15 infection. J. Hosp. Infect. 2003;54(4):323–32510. Laboratory-acquired meningococcal disease. United States,2000. Centers for Disease Control and Prevention (CDC).MMWR Morb. Mortal. Wkly Rep. 2002;51(7):141–14411. Krajowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych: Lista laborato-riów w poszczególnych województwach [cytowany 15 lip-12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z  dnia  22  kwiet-nia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicz-nych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdro-wia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.DzU z 2005 r. nr 81, poz. 71613. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego oraz Rady  2000//54/WE z 18 września 2000 r. w sprawie ochrony pracow-ników przed ryzykiem związanym z narażeniem na dzia-łanie czynników biologicznych w pracy. DzUWE z 2000 r.L 262/2114. Dutkiewicz J., Śpiewak R., Jabłoński L.: Klasyfikacja szko-dliwych czynników biologicznych występujących w  śro-dowisku pracy oraz narażonych na nie grup zawodowych.Instytut Medycyny Wsi, Lublin 199915. U.S. Government Painting Office: Biosafety in micro-biological and biomedical laboratories. HHS Publication,Washington 200716. Baron E.J., Miller J.M.: Bacterial and fungal infectionsamong diagnostic laboratory workers: evaluating therisks. Diagn. Microbiol. Infect. Dis. 2008:60:241–24617. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z  dnia  3  stycz-nia 2003 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy oraz szcze-pień ochronnych wskazanych do wykonywania pracow-nikom podejmującym pracę lub zatrudnionych na tychstanowiskach. DzU z 2003 r. nr 5, poz. 6018. Mrukowicz J.: Postępowanie w przypadku ekspozycji pra-cowników służby zdrowia na HBV, HCV i HIV. Aktualnewytyczne Centers for Disease Control and Prevention.Med. Prakt. 2002;11:147–16319. Marcinkowski J.T.  [red.]: Higiena, profilaktyka i  organi-zacja w zawodach medycznych. Wydawnictwo LekarskiePZWL, Warszawa 200320. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z  dnia  3  listopa-da  2004  r. w  sprawie wykazu zabiegów i  czynności po-legających na pobraniu od pacjenta materiału do badańlaboratoryjnych. DzU z 2004 r. nr 247, poz. 248121. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 o diagnostyce laboratoryjnej.DzU z 2004 r. nr 144, poz. 152922. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 marca 2004 r.w  sprawie wymagań, jakim powinno odpowiadać me-dyczne laboratorium diagnostyczne. DzU z 2004 r. nr 43,poz. 408 z późn. zm.23. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 marca 2000 r.w  sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać po-mieszczenia, urządzenia i  sprzęt medyczny, służące wy-konywaniu indywidualnej praktyki lekarskiej, indywidu-alnej specjalistycznej praktyki lekarskiej i grupowej prak-tyki lekarskiej. DzU z 2000 r. nr 20, poz. 25424. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z  dnia  10  listopa-da 2006 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowia-Nr 3Ochrona przed narażeniem na czynniki biologiczne295dać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszcze-nia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej. DzU z 2006 r.nr 213, poz. 1568 z późn. zm.25. Horban A.: Postępowanie pracowników po ekspozycjina zakażenie HIV [cytowany  4  stycznia  2011]. Adres:nie%20pracownikow.pdf26. Horban A.: Zalecenia Krajowego Konsultanta w DziedzinieChorób Zakaźnych odnośnie postępowania w  przypadkuzawodowego narażenia na kontakt z materiałem zakaźnymattachments/068_zawodowezakazenia.pdf27. Szeszenia-Dąbrowska N., Wilczyńska U., Sobala W.: Cho-roby zawodowe w  Polsce w  2009  r. Instytut MedycynyPracy, Łódź 201028. Wilczyńska U., Szeszenia-Dąbrowska N.: Choroby za-wodowe wśród pracowników ochrony zdrowia i pomocyspołecznej w Polsce. Med. Pr. 2010;61(6):597–605 [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

happyhour.opx.pl