Ochrona zabytków w planowaniu ...

Ochrona zabytków w planowaniu przestrzennym, Gospodarka przestrzenna a zabytki

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
1
2008
analizy i materiały
analizy i materiały
•
kurier konserwatorski
Ochrona zabytków
w planowaniu
przestrzennym*
JolantaWelc-Jędrzejewska
Obowiązująca ustawa o ochronie zabytków i opie-
ce nad zabytkami w art. 4 ustanawia cztery formy
ochrony zabytków. Wśród nich wymienia „ustalenia
ochrony w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego”. Także ustawa o planowaniu i zago-
spodarowaniu przestrzennym w art. 1 stanowi, że
w planowaniu przestrzennym uwzględnia się zwłasz-
cza (…) wymagania ochrony dziedzictwa kulturowe-
go i zabytków (…). W związku z tym należy zwrócić
uwagę na kwestię ochrony dziedzictwa kulturowego
w planowaniu przestrzennym. Tematem niniejszych
rozważań będą więc działania konserwatorskie na
etapie powstawania dokumentów planistycznych
sporządzanych na poziomie gminy, w tym miejsco-
wych
niu. Można zatem stwierdzić, że plan zagospodaro-
wania przestrzennego jest aktem świadomego kształ-
towania krajobrazu kulturowego. Analiza istniejącej
praktyki konserwatorskiej wskazuje, że planowanie
przestrzenne, a szczególnie studia uwarunkowań
i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz
miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego
nie są narzędziami dostatecznie wykorzystywanymi
w celu ochrony środowiska kulturowego.
Jest to sytuacja wynikająca z:
• formy i zakresu wniosków konserwatorskich formu-
łowanych do opracowań planistycznych (studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania prze-
strzennego gmin, miejscowych planów zagospoda-
rowania przestrzennego gmin) na etapie przystąpie-
nia do ich sporządzenia,
• niewystarczających umiejętności i znajomości
specyiki środowiska kulturowego oraz zasad jego
ochrony przez projektantów planów miejscowych,
• zapisów obowiązujących ustaw o planowaniu i zago-
spodarowaniu przestrzennym, o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami oraz innych ustaw uwzględ-
nianych przy sporządzaniu opracowań planistycz-
nych.
planów
zagospodarowania
przestrzennego,
które są aktami prawa miejscowego.
Celem planowania przestrzennego jest zorganizo-
wanie struktury określonego obszaru w taki sposób,
aby życie człowieka jako jednostki i życie społeczeń-
stwa jako zbiorowości mogło rozwijać się w jak najdo-
godniejszych warunkach. Planowanie przestrzenne
polega na wyborze elementów materialnych struktu-
ry przestrzennej, odpowiednim rozmieszczeniu ich
na planowanym obszarze i ich wzajemnym powiąza-
*
przyp. red.
Zarządzeniem Dyrektora Krajowego Ośrodka Badań i Doku-
mentacji Zabytków nr 15/08 z dnia 3.04.2008 r. powołano
zespół roboczy ds. miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego. Przedmiotem jego działania jest wypra-
cowanie formy i zakresu wniosków konserwatorskich do
studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy oraz do miejscowych planów zago-
spodarowania przestrzennego, jakie powinien organom
sporzadzającym te opracowania planistyczne przekazać wo-
jewódzki konserwator zabytków. Następnie przygotowanie
poradnika metodycznego - instrucji formułującej zasady
i wytyczne do opracowania problematyki ochrony dziedzi-
ctwa kulturowego w miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego. W skład zespołu wchodzą: mgr inż. arch.
Jolanta Welc-Jędrzejewska – ROBiDZ w Łodzi, dr inż. arch.
Beata Makowska – ROBiDZ w Szczecinie, mgr inż. arch. Ewa
Stieler – Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Gdańsku,
mgr Ewa Kulesza-Szerniewicz – Wojewódzki Urząd Ochrony
Zabytków w Szczecinie, mgr Elżbieta Jagielska – KOBiDZ.
Zgodnie z harmonogramem prac zespołu termin opracowa-
nia pierwszego i drugiego etapu prac, tj. ramowych propo-
zycji treści (wzorca) wniosków do studium oraz wniosków
do planów miejscowch przewidziano na koniec grudnia b.r.
Zakończenie prac związanych z opracowaniem poradnika
metodycznego planowane jest we wrześniu 2009 r.
 analizy i materiały
Prace przy sporządzaniu planów zagospodarowa-
nia przestrzennego obejmują zasadniczo trzy fazy:
• przeprowadzenie studiów – analiza,
• wyciagnięcie wniosków ze studiów – synteza,
• sporządzenie planu.
i krajobrazowych, które należy chronić i zachować
dla przyszłych pokoleń, oraz doprowadzenie do twór-
czego nawiązania do tradycji historycznych obszaru.
Problematyka studiów do wymienionych opracowań
powinna być ustalana indywidualnie w odniesieniu
do każdego obszaru i w zależności od jego specyiki
powinna być ograniczana lub uzupełniana dodatko-
wymi elementami.
Część tekstowa studiów historycznych powinna
być opracowywana m.in. na podstawie:
• wniosków i wytycznych wojewódzkiego konserwa-
tora zabytków,
• materiałów archiwalnych (w tym kartograicznych
i ikonograicznych),
• informacji pozyskanych w trakcie prac inwentaryza-
cyjnych (inwentaryzacja urbanistyczna i architekto-
niczna),
• wniosków z problematyk analizowanych na plan-
szach graicznych,
• dostępnej literatury dotyczącej obszaru i zasobów
muzealnych.
Z teorii i praktyki projektowej wynika, że sporzą-
dzenie studium uwarunkowań i kierunków zagospo-
darowania przestrzennego gminy oraz miejscowego
planu zagospodarowania przestrzennego musi po-
przedzić rozpoznanie wszystkich elementów two-
rzących strukturę obszaru stanowiącego przedmiot
planu. Rozpoznanie dotyczy środowiska i działal-
ności człowieka w tym środowisku, ujawniającej się
w funkcjach pracy, mieszkania i wypoczynku. Wyko-
nywane przez autorów projektów omawianych opra-
cowań planistycznych studia są podstawą planowa-
nia. Powinny być opracowywane rzetelnie, wnikliwie
i kompleksowo w zakresie czterech wyodrębnionych
działów:
1. Studia dotyczące obszaru planowania
• historyczne (archeologia, historia, zabytki),
• geograiczne, geologiczne (podłoże, bogactwa mi-
neralne), gleboznawcze (wartość gleb, klasyikacja),
morfologiczne (rzeźba terenu, hipsometria), hy-
drograiczne (stosunki wodne), meteorologiczne
i klimatyczne, fauny i lory, krajobrazu, warunków
zdrowotnych (sanitarnohigieniczne), wyposażenia
technicznego, użytkowania terenu.
2. Studia demograiczno-gospodarczo-społeczne
• demograiczne (problemy ludnościowe), ekonomicz-
ne (możliwości produkcyjne), socjologiczne, miejsc
pracy, mieszkalnictwa (gęstość zaludnienia, typy),
dotyczące infrastruktury społecznej.
3. Studia dotyczące wypoczynku mieszkańców
• zieleni publicznej (parki, zieleńce, promenady), zie-
leni specjalnej (ulicznej, izolacyjnej, dydaktycznej),
terenów gospodarki rolnej i leśnej (ogrody, sady, rola,
lasy), terenów rekreacyjnych.
4. Studia komunikacji i transportu
• komunikacji drogowej, komunikacji kolejowej, ko-
munikacji miejskiej, transportu zbiorowego w mie-
ście, ruchu pieszego.
Każdy problem powinien być zbadany i naświetlo-
ny możliwie wszechstronnie. Niedocenianie studiów
lub pochopne wyciąganie wniosków skutkuje niewłaś-
ciwymi decyzjami planistycznymi, uciążliwościami
w użytkowaniu obszaru lub dewastacją krajobrazu.
Część graiczna studiów historycznych powinna
obejmować:
• analizy chronologii rozwoju przestrzennego obszaru,
• analizy historycznych przemian układu przestrzen-
nego obszaru, w tym przemian własnościowych,
• analizy zasobu środowiska kulturowego (obiekty
i obszary), formy jego ochrony, funkcji obiektów
i obszarów,
• charakterystykę głównych elementów kompozycji
(podstawowe ciągi komunikacyjne, obiekty i zespo-
ły organizujące sylwetę, główne wnętrza układu),
• ocenę struktury przestrzennej obszaru,
• waloryzację zasobu,
• ocenę wartości przestrzenno-krajobrazowych (syl-
wety, dominanty, elementy dysharmonizujące itp.),
• ocenę zachowanych wartości kulturowych obszaru,
• wnioski i postulaty konserwatorskie do opracowa-
nia planistycznego:
• strefy ochrony konserwatorskiej,
• obiekty i zespoły do bezwzględnego zachowania,
• rygory konserwatorskie w zakresie sposobu użyt-
kowania, struktury przestrzennej, gabarytu, linii
rozgraniczających itp.,
• elementy układu przestrzennego o wartościach
estetycznych i krajobrazowych do zachowania,
• obiekty dysharmonizujące do likwidacji itp.
Studia historyczne powinny poprzedzać właściwe
prace projektowe przy sporządzaniu opracowań pla-
nistycznych, w tym wykonywanych na poziomie gmi-
ny. Ich efektem powinno być wydobycie zabytkowych
wartości architektonicznych oraz urbanistycznych
Szczególnie istotne jest więc wypracowanie for-
my i zakresu leżących po stronie służb konserwator-
skich, ustawowo wymaganych, wniosków – wytycz-
nych konserwatorskich do studium uwarunkowań
i
kierunków
zagospodarowania
przestrzennego
1
2008
analizy i materiały
analizy i materiały
•
kurier konserwatorski
gminy i miejscowego planu zagospodarowania prze-
strzennego, odnoszących się do zasobu i ochrony śro-
dowiska kulturowego oraz potencjalnej, dopuszczonej
planem, działalności inwestycyjnej na analizowanym
obszarze. Przy tym wydaje się istotne, by wnioski
konserwatorskie do wymienionych opracowań plani-
stycznych były formułowane w sposób uniemożliwia-
jący dowolną ich interpretację, ocenę, wybór czy do-
puszczający ich uznaniowość. Ich celem powinno być
także umożliwienie samorządom gminnym realizacji
ustawowego obowiązku wprowadzenia do opracowań
planistycznych ochrony wartości zabytkowych obiek-
tów i obszarów w zakresie wymaganym dla właściwej
kondycji i funkcjonowania środowiska kulturowego
na obszarze objętym granicami opracowania.
Opracowane w formie graicznej i tekstowej
wnioski (wytyczne konserwatorskie) powinny jedno-
znacznie określać obiekty i obszary chronione oraz
wymagania dotyczące zakresu i zasad ich ochrony
oraz kształtowania ich otoczenia.
Opracowanie i wydanie jednoznacznych, o skoń-
czonej formie wniosków konserwatorskich umożliwia
także wykorzystanie ich przez wojewódzkiego kon-
serwatora zabytków jako argumentu w przypadku
odmowy uzgodnienia lub negatywnego opiniowania
w razie nieuwzględnienia tych wniosków w projek-
tach opracowań planistycznych.
W środowiskach służb konserwatorskich oraz
naukowo-badawczych pojawił się pogląd o potrzebie
wypracowania ramowych propozycji treści (wzorca)
wniosków – wytycznych do miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego, w częściach for-
mułujących ustalenia ogólne i szczegółowe, a także
do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodaro-
wania przestrzennego gmin, jakie powinien organom
sporządzającym plany przekazywać wojewódzki kon-
serwator zabytków na etapie ogłoszenia o przystąpie-
niu do sporządzania takich planów.
Właściwe wydaje się określenie w treści wniosków
zasobu środowiska kulturowego obszaru (obiekty
i obszary wpisane do rejestru zabytków i objęte ewi-
dencją zabytków), dla którego sporządzany jest plan
miejscowy, zakresu i zasad zagospodarowania terenu
zapewniających ochronę środowiska kulturowego,
warunków wykorzystania obszaru z uwzględnieniem
możliwości tworzenia opracowań studialnych do
planu w celu określenia tych warunków i skutków
wpływu zamierzonych działań planistycznych na
środowisko kulturowe obszaru.
Rozważenia wymagają forma i zakres wniosków
do miejscowego planu zagospodarowania przestrzen-
nego dotyczących zabytków wpisanych do rejestru
zabytków. Zapisy planu nie powinny ograniczać
uprawnień i kompetencji wojewódzkiego konserwa-
tora zabytków w procesie wydawania pozwoleń na
pracę przy obiekcie zabytkowym. Jednocześnie jedna
z wielu funkcji pełnionych przez plan – funkcja in-
formacyjna – wymaga, by zaistniały w świadomości
użytkowników planu miejscowego wartość i znacze-
nie tych obiektów dla obszaru i jego środowiska kul-
turowego oraz potrzeba właściwego kształtowania
obszaru sąsiadującego z zabytkiem czy związanych
z nim stref krajobrazu kulturowego.
Wobec przyjętej przez projektantów planów miej-
scowych metody tworzenia standardów w postaci
opracowywania deinicji pojęć użytych w zapisach
planu wydaje się właściwe wpisywanie w treść wnio-
sków konserwatorskich do miejscowych planów zago-
spodarowania przestrzennego deinicji określeń doty-
czących ochrony środowiska kulturowego i zabytków
– indywidualnie dla poszczególnych terenów objętych
granicami sporządzanych planów.
Podczas formułowania wniosków do miejscowego
planu zagospodarowania przestrzennego trzeba mieć
świadomość, że mimo braku formalnego zhierarchi-
zowania opracowań planistycznych zapisy ustawy
o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
zobowiązują organy sporządzające opracowania pla-
nistyczne do uwzględniania w studium uwarunko-
wań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gmin ustaleń planów zagospodarowania przestrzen-
nego województw (art. 9 ust. 2) oraz zapewnienia
zgodności miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego gmin z ich studiami uwarunkowań
i kierunków zagospodarowania przestrzennego (art.
15 ust. 1).
Niezbędne wydaje się również opracowanie na
potrzeby wojewódzkich konserwatorów zabytków
systematycznie aktualizowanego informatora
zawie-
rającego wykaz i omówienie innych ustaw, których
zapisy umożliwiają wprowadzanie do opracowań pla-
nistycznych zasad ochrony środowiska kulturowego
w zakresie nieuwzględnionym w zapisach ustawy
o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Ponadto niezbędne jest rozstrzygnięcie zasad-
ności opracowania oczekiwanego przez środowisko
planistów wzorca ustaleń miejscowych planów za-
gospodarowania przestrzennego dotyczących zasad
ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków.
Działanie takie wymaga jednak gruntownego
przygotowania ze względu na to, że planiści, którymi
są często osoby o pierwszym wyuczonym zawodzie
geografa, ekonomisty, geodety itp., nie znają specy-
iki środowiska kulturowego (w tym historycznego
rozwoju myśli urbanistycznej, zasad komponowania
przestrzeni itp.) i zasad jego ochrony. Ponadto nie
są w stanie w pełni przewidzieć skutków formuło-
wanych przez siebie ustaleń dla utrzymania oraz
analizy i materiały
ochrony obiektów i obszarów objętych ochroną
konserwatorską. Problemem jest także powszechnie
odnotowywane obniżenie poziomu opracowań plani-
stycznych. W celu skrócenia terminów opracowania
planów i obniżenia kosztów ich sporządzenia nie są
wykonywane analizy i studia do nich, natomiast jest
dokonywana pobieżna inwentaryzacja zagospodaro-
wania terenów itp.
Wobec tego wspomniany wyżej wzorzec ustaleń
miejscowych planów zagospodarowania przestrzen-
nego dotyczących zasad ochrony dziedzictwa kultu-
rowego i zabytków może być przez projektantów pla-
nu traktowany jako ułatwienie w powierzchownym
(szablonowym, według dostarczonego „gotowca”)
traktowaniu problematyki ochrony środowiska
kulturowego bez uwzględnienia jego cech indywi-
dualnych, różnych kontekstów przestrzennych i bez
odniesienia się do kształtowania właściwego sąsiedz-
twa obszarów chronionych, określanego na terenach
z nim sąsiadujących. Planiści mogą uznać, że istnie-
nie takiego wzorca, akceptowanego przez służby kon-
serwatorskie, jest równoznaczne z przyzwoleniem na
takie właśnie traktowanie problematyki środowiska
kulturowego w planach.
Na potrzeby planowania przestrzennego bardziej
właściwe wydaje się opracowanie przez środowisko
konserwatorskie
poradnika metodycznego, czyli in-
strukcji formułującej zasady i wytyczne do wskaza-
nia problematyki ochrony środowiska kulturowego
w miejscowych planach zagospodarowania prze-
strzennego gmin w częściach formułujących ustale-
nia ogólne i szczegółowe.
Wspomniany poradnik wraz z jednoznacznymi,
mającymi postać graiczną i tekstową, wnioskami
konserwatorskimi umożliwi sporządzenie planów,
których ustalenia zapewnią ochronę i właściwe funk-
cjonowanie środowiska kulturowego obszaru objęte-
go ich granicami.
Równocześnie z proponowanymi działaniami
w odniesieniu do już sporządzanych opracowań pla-
nistycznych należy prowadzić bieżącą analizę projek-
tów ustaw i ich zmian istotnych dla ochrony i kształ-
towania środowiska kulturowego. Efektem tego bę-
dzie uzyskanie informacji o potrzebie podejmowania
w trakcie procesu legislacyjnego kroków zapewnia-
jących umieszczenie w opracowywanych ustawach
zapisów zapewniających pełną ochronę wszystkich
składników środowiska kulturowego oraz otocze-
nia (sąsiedztwa) obiektów i obszarów zabytkowych.
Istotna jest także analiza skutków proponowanych
ustaw przed ich uchwaleniem w celu wykluczenia
zapisów wprowadzających niewłaściwy stan prawny
działający na niekorzyść środowiska kulturowego
oraz niezapewniający pełnej jego ochrony.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

happyhour.opx.pl