Ocena stanu środowiska w ...

Ocena stanu środowiska w miejscowości Gryfino na podstawie…, Studia, 1-stopień, inżynierka, Ochrona ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Praca kontrolna z przedmiotu
„Monitoring i bioindykacja środowiska”.
Temat:
„Ocena stanu środowiska w miejscowości
Gryfino na podstawie porostów”
Adrian Staszałek
Tomasz Bieniewicz
IV rok, Ochrona środowiska (studia niestacjonarne)
Wydział Kształtowania Środowiska i Rolnictwa
ZUT w Szczecinie
 1.
WSTĘP
Porosty (
Lichenes
) są organizmami zaliczanymi do królestwa grzybów (
Fungi
),
składającymi się z komponentu grzybowego i glonowego (fototrofa – organizmu
zdolnego do fotosyntezy) powiązanych symbiozą nierozłączną, czyli koniunktywną
(w przeciwieństwie do glonu, grzyb nie potrafi egzystować samodzielnie). Grzyb
należy najczęściej do klasy workowców (
Ascomycetes
) i tworzy na plesze porostu
miniaturowe owocniki, często w kształcie miseczek – apotecja. Glon to zwykle
przedstawiciel zielenic właściwych, np. z rzędu chlorokokowców (
Chlorococcales
),
bądź sinic (
Cyanobacteria
) z rzędu trzęsidłowców (
Nostocales).
Grzyb i glon tworzą
organizm o zupełnie nowych właściwościach, dzięki czemu porosty mogą egzystować
w miejscach często niedostępnych dla innych form życia.
Występują jako:
·
Epility (gatunki naskalne),
·
Epifity (gatunki nadrzewne),
·
Epiksylity (gatunki zasiedlające drewno),
·
Taksony epigeiczne (naziemne).
Znanych jest około 20 000 gatunków porostów. W Polsce występuje około 1600
gatunków. Wyróżnia się trzy podstawowe ich formy wzrostowe:
·
porosty skorupiaste
są płaskie i ściśle przytwierdzone do podłoża,
na którym rosną;
·
porosty listkowate
są są także spłaszczone, ale podobne jak liście
klapowane i nie tak ściśle przyrośnięte do podłoża;
·
porosty krzaczkowate
rosną pionowo i są rozgałęzione na kształt małych
krzewów.
(a)
(b)
(c)
Rycina.
Porosty różnią się zabarwieniem, pokrojem i wielkością.
(a)
Porosty skorupiaste
ściśle przywierają do skały lub innego podłoża.
(b)
Porosty listkowate mają pokrój podobny
do liści.
(c)
Chrobotek
Cladonia cristella
jest porostem krzaczkowatym.
1
Odporne na skrajne warunki temperatury i wilgotności porosty występują
prawie we wszystkich lądowych siedliskach z wyjątkiem zanieczyszczonych miast
przemysłowych. Zdolne są do życia dalej na północy niż jakiekolwiek rośliny strefy
arktycznej i równie dobrze radzą sobie w parnych, wilgotnych lasach tropikalnych.
Rosną one na pniach drzew i na skalistych szczytach górskich. W istocie, są one często
pionierskimi organizmami zasiedlającymi nagie powierzchnie skał i odgrywają ważną
rolę w tworzeniu gleby.
Porosty różnią się bardzo wielkością. Jedne są prawie niedostrzegalne, inne
zaś, jak np. chrobotek reniferowy, mogą pokrywać wielokilometrowe powierzchnie
i sięgają po kostki. Wzrost porostów jest powolny; średnica Plechy może co roku
zwiększać się mniej niż o 1 mm. Uważa się, że niektóre stare plechy porostów mają
kilka tysięcy lat.
Wymiana gazowa u porostów odbywa się całą powierzchnią plechy, w ten
sposób wszelkie zanieczyszczenia znajdujące się w powietrzu dostają się bez trudu do
wnętrza organizmu. Podobnie pobierają wodę, przy czym jest to woda pochodząca
z opadów - deszczu, rosy i mgły, a wiec nie przefiltrowana przez warstwy gleby. Nie są
w stanie jednak wydalać pobieranych pierwiastków i prawdopodobnie z tego powodu
są wrażliwe na substancje toksyczne. Obok braku barier ochronnych, porosty na
domiar złego posiadają niewielką ilość chlorofilu w swoich plechach. Otóż chlorofil -
zielony barwnik odpowiedzialny za proces fotosyntezy zawarty jest jedynie
w komórkach glonów. To właśnie komórki glonów dostarczają organizmowi
substancji odżywczych, produkowanych na drodze fotosyntezy.
Zatem każda zmiana w strukturze chlorofilu zaburza delikatną równowagę
między glonem a grzybem. Zanikanie porostów jest wskaźnikiem zanieczyszczenia
powietrza, zwłaszcza ditlenkiem siarki. Przedostający się bez przeszkód do wnętrza
plechy ditlenek siarki reaguje z sokiem komórkowym glonu, a w wyniku tej reakcji
powstaje kwas. Kwas ten z kolei uszkadza cząsteczki chlorofilu, degradując go do
tzw. feofityny, substancji nieaktywnej w procesie fotosyntezy. Niszczy to strukturę
i funkcje komórek, gdyż niemożliwa jest wówczas produkcja substancji odżywczych -
a porost ginie śmiercią głodową. Fakt, iż porosty dysponują niewielką, choć dla nich
wystarczającą, ilością chlorofilu powoduje, że każda, chociażby najmniejsza
ingerencja w ten czuły mechanizm wywołuje zagładę organizmu. Powrót porostów na
określony teren wskazuje na zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza.
Różne gatunki porostów różnią się między sobą stopniem wrażliwości na
zanieczyszczenia. Zauważono, że występowanie porostów nadrzewnych zależy od
stężenia dwutlenku siarki w powietrzu. Fakt ten został wykorzystany do stworzenia
tzw. "skali porostowej". Dzięki niej można określić z dużym prawdopodobieństwem
stopień zanieczyszczenia powietrza na danym terenie. Trzeba tylko przyjrzeć się korze
2
rosnących tam drzew i odszukać charakterystyczne gatunki wskaźnikowe (gatunki
określamy przy pomocy kluczy - przewodników). Następnie należy odczytać dla tych
gatunków stopień stężenia SO2 jaki tolerują, korzystając z tabel bioindykacyjnych lub
"skali porostowej" z barwnymi fotografiami ich plech. Jeżeli jednak nie mamy takich
możliwości, a chcemy samodzielnie ocenić stan czystości powietrza, to należy
pamiętać, że zwykle najbardziej wrażliwe na zanieczyszczenia są porosty
krzaczkowate (np. brodaczki) i listkowate, najodporniejsze zaś porosty skorupiaste.
Obszary silnie zanieczyszczone pozbawione są porostów zupełnie, a kora drzew może
być pokryta jedynie zielonym nalotem - glonem
Desmococcus viridis
. Takie miejsca są
charakterystyczne dla miast i osiedli oraz ośrodków przemysłowych, gdzie stężenie
SO
2
w powietrzu jest wysokie, (przekracza 170 g SO
2
na m
3
), a tereny te nazwano
"pustyniami porostowymi".
Fakt stopniowego i systematycznego wymierania porostów jest ostrzeżeniem
dla całego świata ożywionego. Wykazano na przykład, że dzieci w wieku
przedszkolnym stale przebywające na terenie "pustyni porostowej" częściej zapadają
na choroby górnych dróg oddechowych, niż ich rówieśnicy mieszkający na obszarze
normalnej wegetacji porostów.
Często nawet nie uświadamiamy sobie, że w naszych miastach i na osiedlach,
wokół domów rozciąga się pustynia. W ostatnich latach granice "pustyń
porostowych" niebezpiecznie rozszerzają się. Opracowuje się nawet specjalne mapy
tzw. lichenoindykacyjne, gdzie na planie miast zaznacza się strefy wegetacji
porostów, które pokrywają się ze strefami zanieczyszczonego powietrza. Jasno
obrazuje to stopień degradacji środowiska. Na obszarach gdzie utrzymuje się wysokie
stężenie zanieczyszczeń (170 - 100 g SO2 na m3 powietrza) mogą występować
najodporniejsze porosty skorupiaste i proszkowate. Tereny leśne i parki na obrzeżach
miast, stwarzają natomiast warunki do życia dla nielicznych porostów listkowatych,
takich jak: pustułka pęcherzykowata (
Hypogymnia physodes
) czy złotorost ścienny
(
Xanthoria parietina
). Świadczy to o wciąż wysokim stężeniu SO2 w powietrzu, a ich
plechy niejednokrotnie są uszkodzone i chore. Na obszarach gdzie stężenie SO2 jest
stosunkowo niskie kora drzew obficie pokryta jest porostami; zarówno skorupiastymi,
jak i listkowatymi oraz krzaczkowatymi. Przy stężeniach rzędu 40 - 30 g na 1m3
powietrza mogą już występować bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia brodaczki.
Tereny takie położone są zazwyczaj z dala od miast i ośrodków przemysłowych.
W naszym kraju niewiele jest miejsc o czystym powietrzu, a co za tym idzie z bogatą
florą porostową. Można tam spodziewać się brodaczek, a także dużych porostów
listkowatych, wśród nich jednego z najbardziej wrażliwych na zanieczyszczenia
o nazwie: granicznik płucnik (
Lobaria pulmonaria
).
3
Tabela.
Skala porostowa (lichenoindykacja) – za jej pomocą, poprzez obserwacje typów plech
porostów rosnących na korze drzew liściastych, można ocenić skalę zanieczyszczenia powietrza
na danym terenie
.
Stężenie
μg SO
2
/m
3
Lp.
Nazwa strefy
Charakterystyczne gatunki lub rodzaje porostów
Brak porostów nadrzewnych, nawet skorupiastych;
co najwyżej występują jednokomórkowe glony
tworzące zielone naloty na korze drzew
Bezwzględna pustynia
bezporostowa – o szczególnie
silnym zanieczyszczeniu
powietrza
I
> 170
Występowanie:
duże miasta i ośrodki przemysłowe
Misecznica proszkowata
Lecanora conizaeoides
oraz
liszajec
Lepraria
sp.; gatunki należą do najbardziej
odpornych na zanieczyszczenia
Względna pustynia
bezporostowa – o bardzo silnym
zanieczyszczeniu powietrza
II
170-100
Występowanie:
miasta i ośrodki przemysłowe
Paznokietnik ostrygowy
Hypocenomyce scalaris
, obrost
wzniesiony
Physcia adscendens
, złotorost postrzępiony
Xanthoria candelaria
Wewnętrzna strefa osłabionej
wegetacji – o silnie
zanieczyszczonym powietrzu
III
100-70
Występowanie:
parki, lasy na obrzeżach miast
Pustułka pęcherzykowata
Hypogymnia psysodes
,
tarczownica bruzdkowana
Parmelia sulcata
Środkowa strefa osłabionej
wegetacji – o średnio
zanieczyszczonym powietrzu
IV
70-50
Występowanie:
lasy w pobliżu miast i ośrodków
przemysłowych
Mąkla tarniowa
Evernia prunastri
, mąklik otrębiasty
Pseudevernia furfuracea
, odnożyce
Ramalina
spp.;
Ich plechy są zdeformowane i słabo wykształcone
Zewnętrzna strefa osłabionej
wegetacji– o względnie mało
zanieczyszczonym powietrzu
V
50-40
Występowanie:
duże lasy
Włostka brązowa
Bryoria fuscescens
, brodaczka
kępkowa
Usnea hirta
, płucnik modry
Platismatia
glauca
; taksony rosnące w strefie V o normalnie
rozwiniętych plechach
Wewnętrzna strefa normalnej
wegetacji – o nieznacznym
zanieczyszczeniu powietrza
VI
40-30
Występowanie:
rozległe lasy z dala od miast
i ruchliwych dróg
Taksony bardzo wrażliwe z rodzajów: włostka
Bryoria
,
brodaczka
Usnea
, pawężniczka
Nephroma
, granicznik
Lobaria
; czynnikiem ograniczającym rozwój porostów
są naturalne warunki siedliskowe .
Typowa strefa normalnej
wegetacji – powietrze czyste lub,
co najwyżej minimalnie skażone
VII
< 30
Występowanie:
nieliczne obszary w Polsce
4
         [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

happyhour.opx.pl