Ochrona

Ochrona, Pielęgniarstwo, licencjat, artykuły

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Standardy leczenia/Standardsof treatmentReumatologia 2009; 47, 4: 193–201Ochrona stawów w reumatoidalnym zapaleniu stawów.Czynności dnia codziennegoJoint protection in rheumatoid arthritis. Daily livingBeata Żuk, Krystyna Księżopolska-OrłowskaKlinika Rehabilitacji Reumatologicznej Instytutu Reumatologii im. prof. dr hab. med. Eleonory Reicher w Warszawie,kierownik Kliniki dr hab. med. Krystyna Księżopolska-Orłowska, dyrektor Instytutu Reumatologii prof. dr hab. med. Sławomir MaślińskiSłowa kluczowe: ręka reumatoidalna, rodzaje chwytów, czynności dnia codziennego.Key words: rheumatoid hand, the kinds of holds, daily living.StreszczenieUpośledzenie aktywności fizycznej chorego na reumatoidalne za-palenie stawów jest uwarunkowane aktywnością i postępemprocesu chorobowego. Ograniczenie funkcji chwytnej ręki powo-duje już w początkowym stadium choroby trudności w wykona-niu najprostszych czynności dnia codziennego. W artykule omó-wiono wybrane sposoby ochrony stawów w codziennym życiuchorych.SummaryThe disease progress and its activity impacts on physical disabi-lity of the rheumatoid arthritis patients. Restrictions in handgrabbing causes difficulties to manage the easiest everyday acti-vities even in the initial disease phase. Recommended means toprotect damaged joints during everyday patients lives are descri-bed in the article.Rozpoznanie reumatoidalnego zapalenia stawów(RZS), przewlekłej i postępującej choroby, jest dla każ-dego chorego silnym przeżyciem emocjonalnym, nio-sącym ze sobą lęk, smutek, często rozpacz. Osobistąniezależność ogranicza często brak samodzielnościw wykonywaniu czynności dnia codziennego na sku-tek bólu, obrzęku wielu stawów (przede wszystkimrąk) [1]. Może to prowadzić do wycofania się chorejosoby z życia społecznego w wyniku poczucia bezrad-ności, utraty perspektyw oraz niemożności wpływaniana własne życie.Zadaniem zespołu rehabilitacyjnego (wraz z psy-chologiem klinicznym w rehabilitacji), edukatorówi promotorów zdrowia, jest umożliwienie choremu zro-zumienia choroby, pozytywne wzmacnianie go w po-dejmowaniu wysiłku umniejszającego znaczenie nie-pełnosprawności i powrotu do normalnego życia.Niezwykle cenny dla chorego jest kontakt z grupamiwsparcia, przede wszystkim ze stowarzyszeniami reu-matyków. Wymiana doświadczeń oraz prowadzonedziałania edukacyjne sprzyjają modyfikacji zachowańchorego w zmienionej sytuacji zdrowotnej [2]. Członko-wie zespołu rehabilitacyjnego, korzystając ze swojegodorobku teoretycznego i empirycznego, powinni współ-działać w edukacji chorego, dostarczać rzetelnych infor-macji z zakresu patomechaniki narządu ruchu. Tylko ta-kie podejście może sprzyjać świadomej ochroniestawów w czynnościach dnia codziennego.Zdolność do wykonywania czynności życiowych jestuwarunkowana stopniem deformacji ręki (cztery stop-nie wg Seyfrieda) i jej zdolnością manipulacyjną. Dys-funkcja ręki (najbardziej precyzyjnej struktury w narzą-dzie ruchu), występująca u ok. 90% pacjentów z RZS,jest zauważalna już w pierwszym kontakcie z chorym.Charakterystyczny sposób podania ręki – unikanie moc-nego uścisku przy powitaniu – jest naturalną reakcjąchorego wynikającą ze strachu przed bólem. Długotrwa-ły proces zapalny sprzyja ograniczeniu zakresu ruchuAdres do korespondencji:mgr Beata Żuk, Klinika Rehabilitacji Reumatologicznej, Instytut Reumatologii im. prof. dr hab. med. Eleonory Reicher, ul. Spartańska 1,02-637 Warszawa, tel./faks +48 22 844 91 91, e-mail: beata-zuk@02.plPraca wpłynęła: 19.06.2009 r.Reumatologia 2009; 47/4194Beata Żuk, Krystyna Księżopolska-Orłowskaw stawach: promieniowo-nadgarstkowym, promienio-wo-łokciowym dalszym oraz w stawach nadgarstka:międzynadgarstkowym i śródnadgarstkowym oraz drob-nych stawach palców. Nadgarstek osoby chorej (tzw.rheumatoid wrist)jest uważany za najbardziej skompli-kowany staw w układzie ruchu – to kluczowy staw dlautrzymania równowagi mięśniowej ręki [3, 4]. Ustabili-zowanie nadgarstka znacznie poprawia siłę chwytu.Na funkcję ręki składają się: jakość chwytu (zdolnośćdopasowania ręki do trzymanego przedmiotu), wartośćchwytu (zdolność do przenoszenia obciążeń zewnętrz-nych – siła mięśni, wydolność aparatu więzadłowego)i zdolność manipulacyjna (układ nerwowy, strukturaukładu dynamicznego). W ujęciu biomechanicznym, wgSeyfrieda i Musur [5, 6], im więcej stawów ręki bierzeudział w określonym chwycie, tym szybciej dochodzido jego ograniczenia. Siła chwytu zależy od zaawanso-wania procesu chorobowego. Nordenskiöld i wsp. [7] za-uważają, że istnieje silna korelacja pomiędzy wartościa-mi siły mięśni rąk oraz nasileniem bólu stawówa stopniem zdolności do wykonywania czynności dniacodziennego. W badaniach przeprowadzonych w 20-oso-bowej grupie kobiet zauważono, że 65% z nich unikałoczynności wymagających użycia dużej siły rąk (otwiera-nie słoików) i zręczności manipulacyjnej (zapinanie guzi-ków czy wiązanie sznurowadeł). Problemem dla bada-nych kobiet było też odkurzanie mieszkania, angażującewiele stawów do wykonania czynności (stawy biodrowe,kolanowe, łokciowe, ramienne). Dlatego proponuje sięchorym zmianę rodzaju chwytu, by chronić stawy i nieprzyspieszać procesu ich destrukcji.Dla ręki reumatoidalnej najbardziej wskazany jestchwyt hakowy (niesienie walizki). Zwrot siły zewnętrz-nej działającej na stawy ręki (siła ciążenia przedmiotuutrzymywanego) jest skierowany prostopadle do osipoprzecznej ręki. Towarzyszy temu układowi minimalnetarcie pomiędzy przenoszonym przedmiotem a skórą,efektem czego jest niewielkie zaangażowanie mięśnikompresujących stawy w opisywanym chwycie. Siła ze-wnętrzna prowadzi do pojawienia się trakcji w zaatako-wanych przez chorobę stawach. Siła wewnętrzna, sta-nowiąca aktywną reakcję na oddziałujące na rękę siłyzewnętrzne, przenoszona jest przez układ więzadłowy,dzięki czemu czynność podnoszenia nie jest bolesna.Dla ręki reumatoidalnej niekorzystne są precyzyjnechwyty: chwyt opuszkowy i szczypcowy. Wymagają onepełnego, bezbolesnego zakresu ruchów wszystkich sta-wów ręki, co u pacjenta reumatycznego, nawet w po-czątkowej fazie choroby, jest niemożliwe. W wykonaniuchwytu konieczne jest również silne dociśnięcie palcówdo utrzymywanego przedmiotu, skutkujące bolesnąkompresją stawów ręki. W celu ich odciążenia orazumożliwienia wykonania chwytu, pomimo występują-cych ograniczeń ruchomości, stosuje się pogrubieniauchwytów przedmiotów użytku codziennego. Duża bo-lesność ręki towarzyszy również chwytowi cylindrycz-nemu oraz młotowemu. W przypadku chwytu cylin-drycznego zwrot siły zewnętrznej oddziałującejna stawy jest równoległy do osi poprzecznej ręki, tymsamym występuje duże tarcie pomiędzy przedmiotemutrzymywanym a skórą. Siły wewnętrzne ręki muszązatem w powyższym przypadku zrównoważyć ze-wnętrzną siłę ciężkości utrzymywanego przedmiotu,jak również zewnętrzną siłę tarcia. W rezultacie wartośćsiły wewnętrznej jest wysoka i skutkuje dociskaniempowierzchni stawowych. W chwycie młotowym równieżwystępują duże wewnętrzne siły kompresujące po-wierzchnie stawowe ręki, w wyniku oddziaływania siłyzewnętrznej przenoszonej na stawy ręki przez układdźwigniowy [7].Czynności dnia codziennegoUtrzymanie higieny przez chorego wymaga zaanga-żowania wielu stawów kończyn górnych i dolnych. Sta-nowi dużą trudność, chociażby z uwagi na tzw. sztyw-ność poranną – typową dla RZS. Ograniczony chwyt rękii zakres ruchomości obręczy barkowej utrudniają myciezębów, włosów, dbanie o paznokcie, golenie się czy ką-piel [8]. W celu zmniejszenia dyskomfortu odczuwane-go przez chorego podczas wykonywania tych czynnościi/lub adaptacji do zmienionych warunków zdrowotnychzaleca się:• mycie/suszenie włosów: mycie włosów pod pryszni-cem podczas kąpieli; jeżeli chory jest przyzwyczajonydo mycia włosów nad umywalką, koniecznie powi-nien zadbać o postawę stojącą (pochylenie tułowiapowinien wykonać dopiero wówczas, gdy jed-na z kończyn dolnych jest zgięta, oparta np. o niskistołek lub dno miski); używanie lekkiej suszarkido włosów z pogrubionym uchwytem,• mycie zębów: uchwyt szczoteczki do zębów pogrubio-ny, o cylindrycznym kształcie; korzystanie z tuby daw-kującej pastę przez nacisk kłębem kciuka ręki,• golenie: pogrubiony uchwyt golarki lub golarkao kształcie cylindrycznym (np. elektryczna bądźna baterię); żel lub krem do golenia w sprayu,• paznokcie: korzystanie z obcinaczy do paznokci o wy-dłużonym i pogrubionym trzonku; używanie pilnikówdo paznokci elektrycznych lub na baterię.Komfort chorego jest uzależniony od adaptacji łazienkii toalety do jego potrzeb (ryc. 1). Wskazane jest:• podwyższenie podstawy sedesu/bidetu (wykorzysta-nie specjalnych nakładek na sedes),• dopasowanie uchwytów w miejscach dogodnych dlachorego, ułatwiających siadanie/wstawanie z sedesuReumatologia 2009; 47/4Ochrona stawów w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Czynności dnia codziennego195abcdRyc. 1a–d. Adaptacja łazienki do potrzeb/możliwości chorego.Fig. 1a–d. The bathroom adaptation to a patient’s mobility.lub bidetu oraz wchodzenie/wychodzenie z wannyalbo z kabiny prysznicowej,• wyposażenie kabiny prysznicowej w krzesełko moco-wane do ściany, pod kątem mniejszym niż 90°(przy zakupie siedziska należy zwrócić uwagę na to,by jego powierzchnia była chropowata, co zmniejszapoślizg namydlonego ciała),• zamocowanie ławeczki wannowej z oparciem lub bezoparcia.• zastosowanie mat antypoślizgowych w kabinie prysz-nicowej i w wannie.Ubieranie się to kolejna czynność dnia codziennego,która niesie ze sobą liczne trudności dla choregona RZS. Wymaga wykonania wielu złożonych ruchówobu kończyn górnych i dolnych oraz segmentów kręgo-słupa, często z przykrymi odczuciami bólowymi. W celuich złagodzenia i rozluźnienia napiętych struktur ukła-du ruchu wskazane jest rozpoczynanie ubierania sięReumatologia 2009; 47/4196Beata Żuk, Krystyna Księżopolska-Orłowskapo ciepłej kąpieli (zmniejsza to sztywność), wykonaniekilku ćwiczeń porannych, przyjęcie pozycji wymagającejużycia jak najmniejszego wysiłku [9].Choremu zaleca się:• rozpoczynanie nakładania koszuli, swetra od kończy-ny bardziej bolesnej, a zdejmowania od kończynymniej bolesnej; w przypadku występowania znaczne-go ograniczenia ruchów sugeruje się wykorzystanieróżnego rodzaju środków pomocniczych do zakłada-nia skarpet, rajstop czy butów (ryc. 2),Ryc. 2. Nakładanie skarpety z zastosowaniemsprzętu pomocniczego.Fig. 2. Putting the sock with long-handled aid.Ryc. 3. Przystosowanie kuchni.Fig. 3. The kitchen adaptation to a patient.• zakładanie spódnic, spodni, skarpet, butów w pozycjisiedzącej z oparciem pleców; rozpoczynanie wkłada-nia spodni od kończyny bardziej bolesnej, z mniej-szym zakresem ruchu.• w przypadku problemów z zapinaniem guzików, wią-zaniem sznurowadeł czy zasuwaniem suwakaw spodniach zamianę zapięcia na rzepy,• kupowanie ubrania wierzchniego lekkiego i niekrępu-jącego ruchów,• przy zakupie nowego obuwia zwrócenie uwagi na ela-styczność podeszwy, twardy zapiętek oraz szerokośći wysokość podnosków.Ograniczone pole pracy kończyn górnych, będącekonsekwencją dysfunkcji układu stawowo-mięśniowe-go obręczy barkowej, stawów łokciowych i rąk, wyma-ga ergonomicznego urządzenia kuchni (ryc. 3) [10]. Ob-niżenie szafek kuchennych, dostosowanie uchwytówdo siły i możliwości funkcjonalnych rąk, zamontowaniełatwo wysuwalnych szuflad wpływa na komfort pracychorego. Wysoki stołek lub krzesło ułatwią dłuższą pra-cę w kuchni [11].Narzędzia powinny mieć pogrubione trzonki (sto-sownie do deformacji rąk). Z powodu mniejszej siły rąkwiększość czynności w kuchni należy wykonywać obu-rącz (przenoszenie talerzy czy garnka). Proponuje sięwykorzystywanie rękawic do ochrony rąk przed oparze-niem (ryc. 4a–c).Wskazane jest krojenie (np. pieczywa czy mięsa)długim nożem lub tzw. nożem „piłą”. Chwyt młotowy,z wykorzystaniem noża „piły”, powoduje, że siły ze-wnętrzne działają rozwierająco na rękę (jest zalecanyszczególnie chorym z radializacją nadgarstka i ulnaryza-cją palców I i II stopnia).Chorym zaleca się również:• przenoszenie rondelków, patelni lub czajnika z wyko-rzystaniem przedramienia drugiej ręki, z uwagina osłabioną siłę chwytu (ryc. 6a, b),• podnoszenie, przesuwanie kubka czy owalnego po-jemnika oburącz (zabronione jest trzymanie kubkaza tzw. ucho – tego typu chwyt pogłębia odchylenieulnarne palców) (ryc. 7a, b),• korzystanie z łyżki o wydłużonym, pogrubionymtrzonku, np. do wyjmowania jajka z garnka (ryc. 8),• wykorzystanie rondelka/garnka z wilgotną ściereczkądo przełożenia czy przesunięcia np. pokrojonej sałat-ki z miseczki/salaterki na talerz (ryc. 9),• używanie nadgarstka, przedramienia do otwierania kra-nu (wskazane zamocowanie kranów uchylnych z prze-dłużeniem lub elektronicznych działających na ruch rę-ki), zamykania pojemników (ryc. 10); wyciskanie płynudo naczyń za pomocą kłębu kciuka (ryc. 11),• otwieranie puszek, słoików z wykorzystaniem dodat-kowego sprzętu; dobrym rozwiązaniem jest zamoco-Reumatologia 2009; 47/4Ochrona stawów w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Czynności dnia codziennego197wanie na stałe do blatu kuchennego specjalnegooprzyrządowania,• otwieranie lodówki oburącz (ryc. 12),• przenoszenie ciężkich przedmiotów blisko tułowia(ryc. 13),a• noszenie siatki z zakupami na przedramieniu lub w chwy-cie hakowym, wykorzystywanie wózka na zakupy,• wykorzystywanie obu rąk do wieszania lub wyjmowa-nia ubrania z szafy (ryc. 14),• zasuwanie szuflady, np. w komodzie, biodrem(ryc. 15).Codzienne życie chorych na RZS nie ogranicza się je-dynie do omówionych powyżej czynności. Osoby czyn-ne zawodowo lub komunikujące się za pomocą kompu-tera powinny zwrócić uwagę na dostosowaniewysokości krzesła/fotela do wysokości stolika/biurka(krzesło bądź fotel z tylnym podparciem pod odcinek lę-dźwiowy kręgosłupa; stopy oparte całą płaszczyznąna podłodze, stawy kolanowe i biodrowe najkorzystniejzgięte do kąta 90°; stolik powinien być na takiej wyso-kości, by przedramiona spoczywały na nim swobodnie,a kąt zgięcia w stawach łokciowych nie przekra-czał 90°). Należy używać podkładki pod mysz z podpar-ciem nadgarstka (ryc. 16). Jest ona konieczna ze wzglę-bcRyc. 4a–c. Sposoby krojenia mięsa, przenoszenia talerza i garnka.Fig. 4a–c. Cutting the meat out, the plate and the pot carrying.abRyc. 5a, b. Krojenie chleba nożem z wydłużonym trzonkiem oraz krojenie mięsa tzw. nożem „piłą”.Fig 5a, b. Cutting bread with a knife with a long handle and cutting meat with a serrated knife.Reumatologia 2009; 47/4 [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

happyhour.opx.pl